Het draait allemaal om dynamische processen

Architect, Interview

Het draait allemaal om dynamische processen

Door: Peter de Winter | 08-09-2014

 Zijn ouders runden een café waar hij in zijn jeugd volop moest meedraaien. Zelfstandigheid en hard aanpoten zitten hem dus in het bloed. Toen hij zijn passie in planten vond, wist hij dat hij die alleen als onafhankelijk ondernemer kon vormgeven. Al bijna vier decennia verkent autodidact en landschapsontwerper Piet Oudolf de grenzen van landschapsarchitectuur en zijn ontwerpen oogsten wereldwijd bewondering. Hij is de vierde kandidaat in de interviewestafette. In de vorige editie werd hij uitgenodigd door Job Schroën.

 

‘Doe het’

Van meet af aan wist landschapsontwerper Piet Oudolf dat hij domweg niet kan samenwerken met iemand die minder gevoel heeft met de materie dan hijzelf. Geen wonder dat hij koos voor zelfstandig ondernemerschap. Gevraagd naar de belangrijkste do’s and don’ts voor een beginnende ondernemer, zegt hij dat ‘doe het’ de belangrijkste do is. Je moet volgens hem alles zelf uitzoeken. Doen wat je voelt dat je moet doen. De energie die je hebt zal je een richting op sturen en die moet je durven volgen. En de don’ts? ‘Als ik terugkijk zijn er zoveel dingen die ik misschien niet had moeten doen, maar als ik ze niet gedaan had, was alles waarschijnlijk anders gelopen.’   Oudolf is inmiddels wereldwijd beroemd om zijn landschapsontwerpen. Een greep uit zijn oeuvre: Dream Park in Enköping, Zweden (1996), Pensthorpe Nature reserve in Norfolk (2000) en Lurie Garden in Millennium Park, Chicago. Zijn misschien wel beroemdste werk is The High Line in New York die hij samen met James Corner Field Operations in 2009 realiseerde. Zijn meest recente triomf is dat hij winnaar werd van de Rotterdam-Maaskantprijs 2014. Hij won vanwege de passie en gedrevenheid waarmee hij al vijfendertig jaar de mogelijkheden en grenzen van de landschapsarchitectuur verkent. De jury prijst hem niet alleen als creatief genie en vakman, maar vooral ook vanwege de maatschappelijke betekenis van zijn projecten.

 

Hoe bent u aan uw stijl gekomen?

Die ontwikkel je in de loop van de tijd. Als je goed bent, komt het er vanzelf uit. Toch heb ik me geen moment afgevraagd hoe ik een eigen stijl moest ontwikkelen. Als ik naar ontwerpen kijk van 35 jaar terug, dan vind ik ze kinderlijk en met weinig samenhang. Maar de laatste 20 jaar hebben mijn ontwerpen aan kracht gewonnen. Ik heb een richting gezocht in beplanting die helemaal naast het traditionele stond. Waarom? Waarom voel je iets? Je weet op een gegeven moment dat de richting die je kiest de juiste is. Dat komt ook omdat m’n kennis van de materie toenam. Ik leerde steeds beter hoe planten zich gedragen: agressief, kortlevend, eenjarig, taai en je moet al die eigenschappen leren kennen om met ze te kunnen werken. Zeker als planten de manier zijn om je uit te drukken. Maar net als een architect werk ik aan een oeuvre. Een eigen signatuur. Bij mij begon dat vrij vroeg. Twintig jaar geleden werden mijn tuinen al gepubliceerd in buitenlandse bladen en midden jaren zeventig toen ik mijn bedrijf net begon, werden mijn stadstuinen al regelmatig beschreven in Margriet en Libelle. Aan publicitaire aandacht heeft het me dus niet ontbroken.

Ze noemen u een toonaangevende landschapsarchitect. Welke toon geeft u aan?

Officieel ben ik geen landschapsarchitect. Ik ben opgeleid als hovenier en begon daarna een ontwerpkantoor in Haarlem. Ik ben wel toonaangevend in landschapsarchitectuur. Welke toon ik aangeef, moet je aan anderen vragen. Ik ben als autodidact, autonoom en zelfstandig een andere richting opgegaan dan de meeste tuinontwerpers. De tuintraditie is gericht op decoratie. Mijn werk richt zich op het dynamische proces van tuinen. Dat vind ik veel belangrijker dan het decoratieve.

Hoe werkt u met dat dynamische aspect?

Alleen mooie planten bij elkaar zetten, wil niet zeggen dat je een mooi gezelschap formeert. Over een maand kan het niet meer werken en moet je planten vervangen. Ik probeer planten te combineren die zich goed voelen bij elkaar. Niet altijd mooie planten, maar toch planten die kunnen samenwerken en in de toekomst een mooi verhaal gaan vertellen. Mijn ontwerpen richten zich op plantengemeenschappen die door de jaren heen in harmonie naast elkaar kunnen staan en zo een mooi beeld vormen. Tuinen maken is een dynamisch proces. Het gaat om vinden van evenwicht. Planten moeten elkaar niet al te veel beconcurreren want je moet ingrijpen zo lang mogelijk uitstellen. Dat duurzame aspect wordt vaak niet begrepen. Tuinen worden gezien als een driedimensionale expressie, maar landschapsontwerp is ook een uitdrukking in de tijd. De tijd neemt zijn beloop en gaat er zijn gang mee. En juist vanwege de tijd kan ik niet voor de volle 100 procent controleren wat ik doe.

In de meeste steden komt het landschap er vrij bekaaid van af. Wat vindt u daarvan?

Zolang er genoeg groene plekken zijn, is het voor mij goed. Dat er gebrek is aan beheer of kosten voor beheer en dus de kwaliteit niet altijd even goed is, is een kenmerk van onze tijd. Dat kan ik niet beïnvloeden en dat hoeft ook niet want ik probeer de wereld niet te verbeteren. Wat ik in eigen werk aangeef, is hoe het zou kunnen. Hoe je een min of meer autonoom landschap in de openbare ruimte kunt aanleggen.

Wat is de toegevoegde waarde van uw landschappen?

Die is groot. De toegevoegde waarde varieert van een troosteloze parkeerplaats die je transformeert in een openbare tuin tot een plek waar je nog niet dood gevonden wilde worden en die je verandert in een park waar moeders hun kinderen graag laten spelen. Onderschat dat niet. Als je een openbare tuin maakt waar de hele buurt blij van wordt, dan gaat het om meer dan emotie alleen. Ook het profiel van de buurt verandert in positieve zin. Kijk maar naar het effect van de High Line in New York. Die levert tientallen miljoenen op in de zin dat het een toeristische trekpleister is en de prijzen van de omliggende bebouwing omhoog gevlogen zijn. Investeren in parken kan dus een lucratieve en verstandige beslissing zijn. Het gaat namelijk om veel meer dan alleen het planten van bomen, struiken en bloemen. Een goed landschapsontwerp kan het verschil maken tussen een no go area en een buurt waar mensen graag neerstrijken.

Een landschap kan wel 25 jaar nodig hebben om tot wasdom te komen. Hoe gaat u om met dat gegeven?

Bomen zijn essentieel want ze dragen het landschap naar de toekomst. De vaste planten, al is het een dynamisch landschap, veranderen in de loop van de jaren zo sterk dat het ontwerp onherkenbaar zou worden al je ze hun gang liet gaan. Als je het goed doet, zorg je dus dat er in de vorm van bomen genoeg overblijft om te kunnen uitgroeien tot een evenwichtig exterieur. De onderliggende beplanting is tijdelijk van aard, maar het lost wel de tussenperiode op. Het geeft het landschap zijn kracht, schoonheid en dynamiek die ervoor zorgen dat mensen zich er thuis voelen. De landschappen die ik bedenk, zijn dus veel meer dan aangename decoraties die je in traditionele tuinen vindt. Mijn ontwerpen zijn zo ingericht dat ze door de seizoenen de moeite van het bekijken waard zijn en met de jaren aan kracht winnen. Tijd ofwel de vierde dimensie, speelt daarom een essentiële rol in mijn werk.

Waarom komen projecten à la The Lurie Garden alleen over de grens van de grond?

Dat zal de tijd en mentaliteit in Nederland zijn. Er zijn gelukkig ook uitzonderingen. Rotterdam heeft me in het recente verleden prachtige opdrachten gegeven. In die stad heb ik drie parken mogen aanleggen: op het Leuvehoofd aan de noordelijke Maasoever, de vernieuwing van de Westerkade samen met OKRA landschapsarchitecten en samen met dS+V en Erick van Egeraat de openbare Ichtushof. Supermooie tuinen en dat mag ook wel eens opgeschreven worden.

Wat wilt u teweeg brengen bij de wandelaar?

Hetzelfde wat planten bij mij oproepen. In de tuinen die ik maak, kan ik mijn gevoel voor vorm en schoonheid tot uitdrukking brengen. In de loop van de jaren heb ik de planten door en door leren kennen, maar ze kunnen me nog steeds ontroeren. Die verwondering wil ik overbrengen op het publiek. Samen delen. Daarom werk ik ook graag in de openbare ruimte. Daar gelden weliswaar meer collectieve regels, maar er zijn minder creatieve belemmeringen.

Want?

Als je door alle wet- en regelgeving heen bent en precies weet wat je wel en niet moet of mag planten, blijft het onzichtbare idee in je hoofd over dat je alleen met referentiebeelden kunt laten zien; dit is wat ik gemaakt heb, dit is ongeveer wat jullie krijgen. Dat is waarom ze je nemen. Je opdrachtgever is de stad die in je kwaliteiten gelooft en het landschap dat je ontwerpt is voor een miljoenenpubliek. Dat is anders dan ontwerpen voor een gezin. Dan krijg je gesprekken over planten die een beetje tegenvallen of discussies over struiken met de verkeerde kleur. Dat komt in de openbare ruimte niet voor. De stad zegt nooit dat ze een struik niet mooi vindt want die plant ze niet voor zichzelf maar voor de gemeenschap.

Tot slot. Wie wilt u dat ik ga interviewen van de jonge generatie en wat wilt u van hem weten?

Art de Vries die ik ken van een project op Strijp-S in Eindhoven en vraag hem maar waarom architecten landschap op dit moment zo belangrijk vinden. Piet Oudolf is sinds 1976 werkzaam als tuin- en landschapsontwerper, eerst in Haarlem en vanaf 1982 vanuit Hummelo. Van het begin af aan slaat hij nieuwe wegen in met natuurlijke ontwerpen waarin planten centraal staan. Zijn ontwerpen zijn invloedrijk op de landschapsarchitectuur en verwante disciplines, zowel met betrekking tot esthetiek en ecologie als op het menselijk niveau. Naast zijn werkzaamheden als ontwerper, verricht Oudolf jarenlang onderzoek naar het gebruik van grassen en vaste planten in de openbare ruimte. In een proeftuin en een kwekerij bij zijn woonhuis in Hummelo ontwikkelt hij talloze gewassen die inmiddels over de hele wereld gebruikt worden. Zijn kennis en kunde maakt hij voor een breed publiek toegankelijk in zijn ontwerpen zelf, in zijn boeken en als (gast)docent, onder meer aan de Universiteit in Sheffield.

Fotografie: Martin Wengelaar
Dit artikel is verschenen in ArchitectuurNL 5-2014.

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.

Gerelateerd

Tags: , ,

    Schrijf een reactie

    Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.