De Makroon: wonen zonder zorgen

Architect, Inspiratie

De Makroon: wonen zonder zorgen

Door: Josine Crone | 16-07-2015

Hoe willen ouderen wonen? Een belangrijke vraag nu de grijze golf eraan komt en de overheid bovendien heeft besloten tot het cryptische ‘scheiden van wonen en zorg’. Al jarenlang worden we bestookt met statistieken dat de babyboomgeneratie gepensioneerd raakt. En dat de doelgroep die zorgbehoevend is, zeg maar globaal de generatie van 70 plussers, sterk in omvang toeneemt. Amstelring, de Architekten Cie. en Syntrus Achmea werken aan een nieuwe formule die in de vorm van De Makroon dit jaar wordt opgeleverd.

Het CBS voorspelt dat in 2019 maar liefst de helft van de volwassen bevolking van Nederland ouder is dan 50 jaar. Het aantal tachtigplussers zal over tien jaar al anderhalf keer zo groot zijn. Waar een zeventigplusser zichzelf vaak nog wel kan redden en vooral meer comfort zoekt, ontwikkelt een zorgvraag zich vooral bij de tachtigplussers. Deze demografische ontwikkelingen hebben al genoopt tot verhoging van de AOW leeftijd en afschaffing van een groot deel van de collectieve zorg vanuit de AWBZ budgetten. Voortaan krijgen bewoners de zorg zoveel mogelijk thuis en moeten zij in hun eigen woning blijven wonen, die vaak niet geschikt is voor bewoners met ouderdomskwalen en mobiliteitsbeperkingen. Daarom zijn nu veel inspanningen nodig om bestaande woningen levensloopbestendig te maken en nieuwe woonconcepten te ontwikkelen voor senioren die op den duur zorg nodig hebben. Ook zijn moderne woonvormen nodig voor hen die een complexe zorgvraag hebben. Zorginstellingen, die traditioneel veel vastgoed bezitten, staan daardoor voor grote veranderingen. Verzorgings- en verpleeghuizen lopen leeg, terwijl de zorgbehoevenden wel degelijk huisvesting en zorg nodig hebben.

Scheiding vastgoed en zorg

Hoe wordt hierop ingespeeld? Zorgaanbieder Amstelring heeft voor verschillende van haar complexen plannen voor renovatie of vervanging. Soms wordt het vastgoed afgestoten aan een belegger, terwijl de zorgverlening zelf wordt voorgezet. Dat leidt tot nieuwe samenwerkingsverbanden. Zoals bij De Makroon, een complex van 134 huurwoningen, dat is gebouwd op de plaats van een afgebroken verzorgingshuis. De Cie. ontwierp het project, dat eind 2015 wordt opgeleverd. De ligging aan de Singelgracht van Amsterdam is superieur. Daarom kon het project ondanks de financiële crisis worden ontwikkeld in de vrije sector. Middels een tender heeft belegger Syntrus Achmea het project met bouwbedrijf De Nijs verworven.

Puzzelen met richtlijnen

Architect Pi de Bruijn van de Cie. begon 9 jaar geleden aan het ontwerp van De Makroon. Wat viel hem op aan deze opgave? De Bruijn: ‘Ach, het gaat eigenlijk om een subtiele afstemming van het gebouwde op de doelgroep, die steeds verandert. Er zijn facetten waar je indringender mee in aanraking komt, zoals de fysieke kant van het ontwerp. Drempels zijn bijna symbolisch voor de thematiek van die fysieke kant. Een drempel vormt een obstakel, dat maatgevend kan worden of iemand er nog kan wonen of niet. Zeker als men zich rollend moet voortbewegen. In het verlengde hiervan gaat het om tientallen details, van de hoogte van een liftknop, tot gangbreedtes en draaicirkels rond het bed. De badkamer is het summum van aandachtspunten en is heel bepalend voor de plattegrond. Er is overigens in toenemende mate de verplichting om met deze eisen om te gaan, ook in de normale ontwerppraktijk. De bekende handboeken geven duidelijke richtlijnen, maar verschillende instellingen hanteren afwijkende normen en programma’s van eisen. Er kan daardoor een soort hobbyisme optreden, waarbij persoonlijke wensen worden opgestapeld. Dat is best een gevaar want dit maakt het resultaat steeds duurder. Moet je bijvoorbeeld per appartement twee stallingsplaatsen voor scootmobiels maken, is dat wel een realistisch uitgangspunt? Die fysieke kant is een soort complexe puzzel, die overigens goed oplosbaar is. Lastiger is het vraagstuk: voor wie bouw je die woningen en hoe worden ze straks gebruikt, kunnen we daar nu goed genoeg op inspelen? Hoeveel parkeren heb je bijvoorbeeld nodig voor deze doelgroep? We hebben op een pragmatische wijze keuzes gemaakt en moeten nu ervaring opdoen met het daadwerkelijke gebruik.’

 

Vorstelijk geheel

De Makroon heeft een eenlaagse parkeerkelder met daarop een mooie binnentuin en een U-vormig bouwblok. Op de begane grond zijn de algemene ruimten met een restaurant en commerciële ruimten plus enkele woningen gesitueerd. De eerste verdieping wordt geheel verhuurd aan Amstelring, die vanuit deze laag met zorgwoningen en een klein zorghotel de zorg kan verlenen in de appartementen en de thuiszorg in de omgeving. Daarboven zijn vier lagen met zelfstandige appartementen voor de verhuur. Deze variëren van 54 m2 tot 173 m2 met huren tussen de € 810 en € 2.770 per maand. Gestreefd is naar een mix van bewoning. De Bruijn: ‘Door de portiekontsluiting heb je maar een beperkt aantal woningen per trappenhuis en lift. Zo vermijd je de anonimiteit. Die portieken komen uit op de binnentuin. Deze organisatie grijpt terug op het beginsel van het hofje met een natuurlijke hiërarchie van één centrale entree aan de straat, van waaruit je in het binnenhof komt en naar je voordeur loopt. Dat geeft het geheel een monumentale kwaliteit. De verdiepingshoogte is met 3,30 m zeer royaal. De gevels bestaan uit een parcellering van penanten in verschillende kleuren baksteen met wisselende breedte, die aansluit bij de omgeving van de Singelgracht.’

 Stigma voorkomen

Voor de structuur is gekozen voor een dragende gevel met een skelet van kolommen, waardoor de flexibiliteit heel groot is. De woningen kunnen op termijn opnieuw worden ingedeeld, indien nodig. De Bruijn: ‘Ik heb veel aandacht besteed aan het creëren van een prettige sfeer. Ik vind het belangrijk dat de nadruk niet te veel ligt op het zorgaspect, en dat er ook gewone, vitale Amsterdammers willen wonen, terwijl de woningen wèl geschikt zijn voor de zorg die je later nodig kan hebben. En waar het gespecialiseerde personeel beschikbaar is. Die mix loopt door het gehele gebouw heen. Daarmee voorkomen we een stigma van een zielig zorgcomplex.’

Mix van doelgroepen

Op die verdeling van de woningen heeft Amstelring een grote invloed. Ze zijn dan wel in eigendom bij Syntrus Achmea, maar Amstelring heeft de zeggenschap over de toewijzing naar zich toegetrokken om een prettige mix van bewoners te krijgen. Manager Ank van der Meer van De Makroon vertelt hierover: ‘Eén derde gaat naar vitale zeventigplussers, één derde naar licht zorgbehoevenden die voorheen naar een verzorgingshuis gingen en één derde naar zwaar zorgbehoevenden die voor opname in een verpleeghuis zijn geïndiceerd, maar nog wel zelf de regie over hun leven kunnen voeren. De woningen zijn niet geschikt voor zwaar dementerenden. Die kunnen wel terecht op de verpleegafdeling op de eerste verdieping voor intensieve zorg. Het bepalen van de juiste formule is een ingewikkeld vraagstuk. Mensen stellen er prijs op om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen en een plek te houden in de samenleving, dat is een belangrijk aandachtsveld voor hun welzijn. Ook willen ze graag privacy. Wij zochten naar een huisvestingsvorm waar dat kan, in combinatie met een groeiende zorgvraag. Die zorg is makkelijker te verlenen als de woningen aangepast zijn en deel uitmaken van één groot complex, zoals in De Makroon. Maar wij verlenen ook thuiszorg aan omwonenden vanuit deze vestiging. We zijn heel benieuwd hoe deze formule gaat werken, want het is één van de eerste nieuwe complexen waar we ervaring mee opdoen.’

Geen vastgoedrisico’s meer lopen

Een belangrijke reden om het vastgoed af te stoten is dat de rijksoverheid de scheiding van wonen en zorg, met name in de financiële zin, verder wil doorzetten. Daarom zoekt Amstelring naar partners die geïnteresseerd zijn in vastgoed(her)ontwikkeling. Van der Meer: ‘We willen onze zorgorganisatie niet meer belasten met vastgoedrisico’s, dus werken we met anderen samen. Wat belangrijk is bij ouderenhuisvesting is dat een architect niet alleen rekening houdt met de fysieke eisen die de doelgroep stelt, maar ook met de marktvraag en voldoende empathisch is om aan te voelen waar deze doelgroep zich prettig bij voelt. Bij kwetsbare groepen zoals ouderen met een zorgvraag telt dat extra zwaar. Bewoners moeten geen stress krijgen van het vinden van de weg bijvoorbeeld. Verder is een toekomstgerichte structuur heel belangrijk. Net als de grachtenpanden moet zo’n complex lang blijven bestaan en flexibel in gebruik zijn.’

Tegenstrijdige eisen

Ook Van der Meer loopt tegen de stapeling van soms tegenstrijdige eisen aan. ‘Simpele zaken die vereist zijn voor comfortabel wonen, zoals een goed balkon, zijn aan de straatzijde niet mogelijk omdat de stedenbouwkundige eisen van de gemeente dat niet toelaten. Daarom hebben we Franse balkons gemaakt. Een ander voorbeeld is de mate van luxe die je aanbiedt. De woningen in De Makroon vallen in de vrije sector. Syntrus Achmea vindt dat bij dit prijsniveau een behoorlijke mate van luxe hoort, bijvoorbeeld voor de badkamer. Maar het moet wel werkbaar blijven voor de hulp die hier met een rolstoel moet kunnen manoeuvreren, dus je kunt de badkamer niet vol zetten met sanitair en mooie douchewanden. Comfort is goed, maar de bruikbaarheid mogen we niet uit het oog verliezen.’

Kansen voor architecten

Wat vindt De Bruijn, inmiddels 72 jaar en nog altijd als architect actief, van deze woonvorm? ‘Het spreekt mij enorm aan. Zelf ben ik er nog niet aan toe maar De Makroon wordt echt heel goed voor de doelgroep. Er ligt een grote opgave voor al die instellingen, die verouderde verzorgings- en verpleeghuizen hebben. Vanuit vastgoed gezien liggen hier kansen voor herontwikkeling, vooral omdat veel van deze instituten op goede locaties in de steden liggen. Het betreft vaak grote complexen. Een trend is dat er dan een tender plaatsvindt, waarmee de instelling het project aan een belegger in combinatie met een aannemer verkoopt en vervolgens alleen nog de zorg levert. Architecten moeten op deze ontwikkelingen inspelen. Dat tenderen om een belegger te vinden, draagt wel een risico in zich. Syntrus Achmea is een belegger met een maatschappelijke missie en voert verantwoord opdrachtgeverschap. Maar er zijn ook meer banale beleggers en dan kan het uit de hand lopen volgens mij. Daarom vind ik het goed dat Amstelring zeggenschap heeft over de toewijzing van de woningen voor zorgbehoevenden. Deze combinatie voorkomt commercieel uitbuiten. Syntrus Achmea streeft overigens zelf ook naar een complex waarin goed wonen en zorg gecombineerd worden. Daarbij moeten ze zorgen voor een goed rendement op de geïnvesteerde pensioengelden. Het is wel een verschuivend machtsspel. De risicodeling tussen partijen is complex, en dat kan gevolgen hebben voor de voortgang van een project. Hoopgevend is dat zich heel veel belangstellenden voor de Makroon hebben gemeld sinds de site is geopend. Dat bevestigt de voorspelling dat de vraag inderdaad enorm is.’

Projectgegevens
Architect: Cie. Pi de Bruijn
Programma: 132 appartementen, 15 zorgwoningen, 9 plaatsen zorghotel, 16 plaatsen groepswoning, 2000m2 commerciële ruimte, 179 parkeerplaatsen.
Bouw: 2013-2015

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.

Gerelateerd

Tags: , , , , ,

    Schrijf een reactie

    Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.