Over smaak en architectuur

Bestaat er een kloof tussen wat architecten, ontwikkelaars en gebruikers mooi vinden? Zo ja, hoe kunnen we deze overbruggen? Zo nee, waar is de overeenstemming te vinden? Wat kun je als architect doen om hier de goede lijn in te vinden? FARO architecten geeft hier op een eigentijdse manier antwoord op door zelf initiatief te nemen met de zogenaamde smaaktesten. Hiermee worden niet alleen de voorkeuren van gebruikers gepeild, maar ook de verschillen in smaken in kaart gebracht.

Dichter bij de gebruiker staan

In tegenstelling tot veel andere landen bestaat er in Nederland een lange traditie van grootschalige woningbouwprojecten. Deze worden nagenoeg altijd door professionele partijen bedacht en ontwikkeld. Hierdoor is een zeer afstandelijke relatie ontstaan tussen de architect en de eindgebruiker. Dit filter tussen architect en eindgebruiker komt de kwaliteit van projecten lang niet altijd ten goede. Enerzijds omdat ontwikkelaars en woningcorporaties voor de gebruikers denken, wat risicomijdend gedrag in de hand werkt. Anderzijds zorgt deze indirecte relatie ervoor dat de architect vaker let op de mening van opdrachtgevers, media en vakgenoten, dan van gebruikers.

FARO heeft flink meegewerkt aan deze top-down manier van werken. Net als veel andere middelgrote bureaus leefden we voor een deel van het werk aan de grote VINEX-opgave. Ondertussen werkten we ook in de herstructurering. Daar kregen we voor het eerst te maken met mensen die al in de buurt woonden en zich graag wilden bemoeien met wat wij er gingen ontwerpen. Geen filter tussen de gebruiker en ons werk, het bleek een verademing: direct contact met de mensen die er gingen wonen.

Daarom willen we proberen de relatie tussen architecten en gebruikers te verbeteren. Niet voor niets luidt ons motto: ‘Als je niet voor mensen bouwt, voor wie dan wel?’ De hele Nederlandse bouwkolom veranderen kunnen we niet. Wat we wel kunnen is naar manieren zoeken om dichter bij de gebruiker te staan. Zo nemen we zelf initiatief en wachten we niet af tot de maatschappij verandert.

Zoveel smaken, zoveel testen

De smaaktest past naadloos binnen deze ambitie. De smaaktest is slechts één manier waarmee we contact zoeken met eindgebruikers. We organiseren ook tentoonstellingen, geven les, gaan met toekomstige bewoners op excursie, schrijven artikelen en richten ons op collectief opdrachtgeverschap. Ons doel is om de conclusies die voortkomen uit de smaaktesten en de overige activiteiten direct praktisch te vertalen in ontwerpingrepen.

De smaaktesten zijn niet alleen bedoeld om te onderzoeken wat gewaardeerd wordt door verschillende doelgroepen, maar vooral een middel om te ontdekken hoe deze meningen van elkaar verschillen. De eerste test, de architectuursmaaktest.nl, was bedoeld om te onderzoeken hoe groot de kloof echt is tussen architecten, professionals en ‘leken’ (eindgebruikers) en waar overeenstemming te vinden is.

De volgende smaaktesten zijn telkens uitgebreid met nieuwe onderzoeksvragen. Iedere smaaktest voegt zo een extra facet toe aan onze kennis van de wensen van eindgebruikers.

Door de opzet van de smaaktesten is het eenvoudig het onderzoek aan te passen aan de onderzoeksvraag. Bij iedere smaaktest worden namelijk bijpassende referentieprojecten gezocht. Online geven respondenten informatie over hun achtergrond en woonwensen, waarna met behulp van cijfers een waardering per project wordt uitgesproken. Uit de analyse blijkt welke projecten de hoogste gemiddelde waardering krijgen, maar ook hoe de bandbreedte van de waardering is. Sommige projecten worden bijvoorbeeld gemiddeld niet zo gewaardeerd, terwijl een kleine groep het project zeer waardeert.

De smaaktesten zijn beslist niet bedoeld als wedstrijd tussen buurten of gebouwen. Met de smaaktesten worden de reactieverschillen en gevoelens gemeten die verschillende mensen ervaren bij een buurt of project. De resultaten geven zo een indicatie welke projecten aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep of geschikter zijn voor de nichemarkt.

Kwaliteit detaillering, waardering en budget

De resultaten van de smaaktesten geven inzicht in een aantal wetmatigheden. De belangrijkste is dat mensen van mooie dingen houden en geen waardering hebben voor schraalheid of lelijke materialen. Dit sterkt ons in onze opvatting dat je er altijd voor moet kiezen om te werken met materialen van een hoge kwaliteit. Een kleine besparing op bijvoorbeeld een goedkopere baksteen kan de kwaliteit, en daarmee de waardering voor een project, flink doen dalen. Juist die mooie baksteen is bepalend voor de uitstraling van het gebouw.

Het is van belang om je er van bewust te zijn waar je je budget inzet. In plaats van een goedkopere baksteen kan wellicht beter gekozen worden voor het niet maken van een ingewikkeld overstek, of het verkleinen van het kozijnoppervlak. Met de smaaktesten tonen we aan dat de kwaliteit van de detaillering een belangrijke rol speelt. Een kleine extra investering nu zorgt voor een aantoonbaar grotere meerwaarde later.

Gebruikers steeds kritischer

De smaaktesten zijn een succes, dat is onder andere te merken aan de enthousiaste reacties van opdrachtgevers en gebruikers. We krijgen dan ook steeds meer mogelijkheden van opdrachtgevers en gemeenten om onze smaaktestmethodiek in te zetten bij plan- en visieontwikkelingen. Er zijn inmiddels zelfs professionele opdrachtgevers die op eigen initiatief soortgelijke ‘smaaktesten’ inzetten. De vele positieve reacties sterken ons in onze opvatting dat de gebruiker centraal moet staan.

Vanuit de ontwerphoek is opvallend genoeg niet of negatief op de smaaktesten gereageerd. Onder architecten heerst nog steeds de hardnekkige gedachte: ‘Leken weten niet waar ze het over hebben, dus de architect moet bepalen hoe het ontwerp er uit komt te zien.’ De realiteit is echter dat gebruikers steeds kritischer worden en weten wat ze willen hebben. Door hier begrip voor te tonen, krijg je als architect extra kansen.

Wij staan voor toekomstgerichte architectuur. Daarom houden wij vast aan onze visie en blijven initiatieven nemen. Onder andere de smaaktesten dragen eraan bij dat we onze ideeën en thema’s om kunnen zetten in betere ontwerpen. Op deze manier creëren we draagvlak voor onze projecten en zullen mensen er met plezier blijven wonen. Zo zijn onze smaaktesten dus een middel om onze projecten meer toekomstwaarde te geven in een kritische maatschappij.
www.faro.nl

Tekst: Jurgen van der Ploeg
Fotografie: Hans Peter Föllmi