1613

Inspiratie

1613

Door: Vincent van Rossem | 19-08-2014

Wanneer dit nummer verschijnt is de tijd van beste wensen en handen schudden eindelijk voorbij. Hoezo gelukkig nieuwjaar? Komt er dan een einde aan de barbaarse toestanden in Centraal Afrika? Of aan de idiotie van achterlijke religies?

Het jaar begon al niet bemoedigend met een studente in India die door zes mannen werd verkracht in het openbaar vervoer. De meest simpele graadmeter van beschaving is eigenlijk de mate van vrijheid die vrouwen hebben in een samenleving. Wat dat betreft doet Nederland het niet slecht. Maar de tijd dat ons land werkelijk wereldwijd voorop liep in het beschavingsproces, ook op stedenbouwkundig en architectonisch gebied, ligt toch alweer vier eeuwen achter ons.

Toen heeft men in Amsterdam een aanvang gemaakt met de bouw van de grachtengordel, een meesterwerk van gemeentelijk beleid waarmee de basis werd gelegd voor de burgerlijke bouwkunst in Europa. De grachtenhuizen lijken nu heel wat, maar het was natuurlijk een wonder dat de elite van een globaal handelsimperium in vrijwel identieke rijtjeshuizen woonde. Max Weber heeft ooit uitgelegd waarom de Godvrezende en zuinige geest van hervormde ondernemers zo belangrijk is geweest voor het ontstaan van de moderne wereld. Amsterdam bood toen ook ruimhartig gastvrijheid aan immigranten, waaronder veel joden. Spinoza was een Amsterdammer van Portugese afkomst. De stad vormde niet alleen economisch maar ook intellectueel het centrum van een ware revolutie.

Voor architectuurhistorici zijn de Beurs van Berlage, de Van Nellefabriek en Zonnestraal belangrijke monumenten, maar voor het internationale toerisme telt alleen de binnenstad van Amsterdam en met name de grachtengordel. Hier markeren stedenbouw en architectuur werkelijk een mijlpaal in de geschiedenis. Beroemde ontwerpers hebben daarbij geen rol van betekenis gespeeld. Het stedenbouwkundig plan is door een gemeenteambtenaar getekend en het overgrote deel van de huizen werd gebouwd zonder architect, door anonieme metselaars en timmerlui. Er is geen wereldster aan te pas gekomen, de hoofdstad van het zeevarende wereldrijk kende geen individualistische ijdeltuiterij. Amsterdam was een maatschappelijk bouwwerk in de ware zin van het woord. De gemiddelde toerist begrijpt er natuurlijk niets van: geen Acropolis, geen kerk van enige betekenis en evenmin een Palazzo Pitti. Maar toch is het een betoverende stad, omdat nergens anders in de wereld de grondbeginselen van een werkelijk beschaafde samenleving zo tastbaar aanwezig zijn.

Wat zal het jaar 2013 ons brengen? Echt geluk is na Auschwitz sowieso een onbereikbaar ideaal, die bittere waarheid hadden we al van Theodor W. Adorno geleerd. Zelfs wonen was in zijn ogen onmogelijk geworden, elk menselijk verblijf zou voortaan net zo leeg zijn als een hotelkamer. Dat valt in de praktijk wel mee, het leven gaat voort, tegen beter weten in. Dit jaar zal het Rijksmuseum na een langdurige verbouwing heropend worden. De directeur is al begonnen de dagen af te tellen, met dure advertenties in de dagbladen. De redactie van het Architectuur Jaarboek voert ongetwijfeld verhitte discussies over de vraag wie er dit jaar op het schild geheven moeten worden. Het is een fanatieke vorm van kwartetten, die deftige lijstjes. Bij de BNA loopt de spanning ook alweer op, wat wordt het officieel door een stelletje wijsneuzen gezegende monument van 2012?

Ik had mij voorgenomen om dit jaar blijmoedig te zijn. Maar die poging heeft dus vandaag op zondag 6 januari schipbreuk geleden. Eigenlijk al op 4 januari, tijdens een uitstapje buiten de stad, waar het leven nog onbekommerd is, denk je als geboren provinciaal. Maar een wandeling van Rhenen naar Wageningen stemt niet vrolijk. De rivier blijft eeuwig mooi, maar het menselijk bedrijf doet meer en meer denken aan de wargames die jongelui om duistere redenen zo graag op hun computer spelen. Er is iets fundamenteel mis in dit koninkrijk, civieltechnisch en architectonisch. Het is een ontwerpprobleem, net als in 1613, dat voortkomt uit maatschappelijke ontwikkelingen. De oplossing voor dat probleem is niet gelegen in het leukste gebouw van 2012. Het wordt hoog tijd om serieus na te denken over de vraag hoe het verder moet.

Vincent van Rossem
Architectuurhistoricus

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.

Gerelateerd

Tags: , , , , , ,

    Schrijf een reactie

    Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.