Doeken als vorm van architectuur

Petra Blaisse en haar Amsterdamse ontwerpbureau Inside Outside ontwerpen allesbehalve doorsneegordijnen en -tapijten. Hun architectonische textielontwerpen van bijzondere materialen bepalen de ruimtelijke ervaring, beïnvloeden de omgeving en zijn multifunctioneel. Belangrijk aspect van de ontwerpen is de dynamische wisselwerking die ontstaat tussen ruimten, de introductie van beweging in architectuur.

Veel mogelijke functies

De ontwerpen van Inside Outside zijn geen gordijnen in de traditionele betekenis. Zelf spreekt ontwerpster en oprichtster Petra Blaisse daarom liever van doeken: ‘Onze doeken beïnvloeden de ruimte binnen en buiten, gaan binnen de architectuur een eigen leven leiden en zijn zelf een vorm van architectuur. Daarnaast kunnen ze veel technische en architectonische problemen op een relatief eenvoudige en goedkope manier oplossen. Een doek dat in eerste instantie bedoeld is om te verduisteren, kan ook een flexibele wand zijn, de akoestiek of de sfeer van een ruimte veranderen of gewoon een mooi object zijn,’ legt Blaisse uit.

Als voorbeeld noemt Blaisse de gordijnen die Inside Outside maakte voor het auditorium van de Rotterdamse Kunsthal en de entreehal van het Chazen Museum of Art in Madison, Wisconsin. Beide gordijnen hebben een ruimtescheppende, geluiddempende of lichtdimmende functie. In Rotterdam doet het gordijn ook dienst als geluidsomgeving. Samen met een geluidstechnicus werden over het hele doek ronde speakertjes aangebracht. De plaatsing van de speakertjes werd wetenschappelijk berekend om echovorming te voorkomen, maar tegelijk zijn ze een soort bloemetjesdecoratie en dus ook onderdeel van het gordijn. Het transparante gordijn in Madison rolt zich als een slakkenhuis op rond een staaflamp. In deze opgeslagen toestand verandert het gordijn in een zuilvormig lichtobject van geplooide stof, dat als een lampion de ruimte belicht.

Onderzoek

Voor iedere ontwerpopdracht maakt het bureau eerst een uitgebreide studie van de plek waar het gordijn komt te hangen. Blaisse: ‘Je hebt allereerst te maken met de eisen en verwachtingen van de opdrachtgever en de architect. Ook moet je het gebouw goed snappen. Daarnaast kijken wij naar politieke, culturele, economische en sociale aspecten, maar ook naar zaken als klimaat, licht, geluid en beplanting van de locatie. ’Als alles in kaart is gebracht maakt het ontwerpteam een ontwerp, waarbij kleur, materialen, techniek, dichtheid, patronen, plooien, ophangsysteem en rails zijn afgestemd op het gebouw en haar omgeving.

‘In de ideale situatie zijn wij in een vroeg stadium bij een project betrokken. Vaak kunnen wij oplossingen bieden, waar de architect niet direct aan heeft gedacht. Bovendien zijn architecten huiverig dat de essentie van hun ontwerp wordt aangetast door later aangebrachte objecten. Houd je vanaf het begin rekening met elkaars werk, dan kan bijvoorbeeld de koof voor de rails in het beton meegestort worden en ook de plekken voor motor en opslag geïntegreerd worden. Op die manier wordt het doek deel van de architectuur.’

Erkenning

De gordijnen en tapijten van Inside Outside zijn te vinden in vooraanstaande architectuurprojecten wereldwijd, maar tot voor kort nauwelijks in Nederland. ‘Nederlanders zien vaak niet wat er om de hoek gebeurt,’ vindt Blaisse. ‘Droog en Moooi waren ook eerder bekend in de Verenigde Staten dan in eigen land.’

Inmiddels hebben ook nationale opdrachtgevers de eigenzinnige ontwerpen van Blaisse ontdekt. Vorig jaar ontwierp haar bureau een ruimtescheppend gordijn en zeven poldertapijten voor het nieuwe UPCkantoor in Leeuwarden en dit jaar is Blaisse gevraagd om de inrichting van het Rietveldpaviljoen op de architectuurbiënnale 2012 in Venetië te verzorgen. Afgelopen voorjaar leverde het bureau het 200 m2 grote wandtapijt voor het vernieuwde Stedelijk Museum. Als oud-medewerker van het museum was dit een extra bijzondere opdracht voor Blaisse: ‘Acht jaar assisteerde ik curatoren bij de inrichting van tentoonstellingen op de afdeling toepaste kunst. Daarin probeerden wij het werk van kunstenaars zo optimaal mogelijk te laten uitkomen. Inside Outside doet dat nu met het werk van architecten.’

Binnen en buiten

Inside Outside bestaat uit een team van tien ontwerpers met verschillende creatieve disciplines en achtergronden. Naast textielontwerp, legt het bureau zich ook toe op het ontwerp van interieurs, tentoonstellingen en tuin- en landschapsarchitectuur. In 2004 won het bureau de aanbesteding voor een nieuw aan te leggen park in het centrum van Milaan. In het oorspronkelijke ontwerp is een metalen gordijn opgenomen dat de ingang van het park markeert. ‘Het is in Zuid- Europa heel gewoon om parken ’s nachts af te sluiten. In plaats van een hek, kozen wij voor een gordijn dat overdag openvouwt,’ legt Blaisse uit en ze benadrukt dat het verbinden van binnen en buiten niet nieuw is. ‘Dit begon al in achttiende eeuw, toen rijke burgers het landschap rond hun buitenhuizen al in hun stadse interieur lieten schilderen, en nam later een grote vlucht met de komst van de glasgevel. Wat ons bureau onderscheidt is dat wij interieur- en landschapsarchitectuur met elkaar verbinden.’

In Nederland werkt Inside Outside aan de herinrichting van de buitenruimte op Roeterseiland voor de Universiteit van Amsterdam. Uitgangspunt is het toegankelijk maken van het gebied en, traditiegetrouw, de overgang van binnen naar buiten. Dit geldt voor het terrein zelf, dat meer onderdeel van het centrum van Amsterdam wordt, maar ook voor het terrein en de gebouwen, die beter op elkaar zullen aansluiten. Een doorlopend lint van beplanting en bestrating speelt hierin een belangrijke rol. Blaisse: ‘Het pad door het landschap is als de rails van het gordijn. Hun beweging bepaalt de beleving van de ruimte. Ze vormen het wezen van het ontwerp.’

Tekst: Emy Vesseur
Fotografie: Inside Outside, Hogers & Versluys

Dit artikel is verschenen in ArchitectuurNL 5-2012.