Aan het IJ in Amsterdam opent Zumtobel dit voorjaar een ambitieus Lichtforum. Lichtontwerper Rogier van der Heide wordt de drijvende kracht achter deze 25-koppige designstudio en Inspiration Room. Bij Arup ontwikkelde hij baanbrekende lichtconcepten. ‘Ik wil mij focussen op vernieuwende toepassingen van licht. Niet met researchers om de tafel maar met architecten,’ verklaart hij zijn recente overstap van Philips naar Zumtobel.
Rogier van der Heide kan er wel om lachen. Op de glazen deur van zijn nieuwe kantoor staat nog met grote letters Philips. Al ontgaat de ironie ervan hem niet. Vier jaar werkte hij voor de lichtafdeling van Philips als Chief Design Officer. Per 1 januari 2015 stapte hij over naar Zumtobel, een Oostenrijkse lichtfabrikant en concurrent van Philips. En laat Zumtobel als Nederlandse vestiging nou uitgerekend een voormalig Philips-kantoor in Amsterdam hebben gekozen. In de kantoortoren UP naast het Centraal Station opent Zumtobel (7000 werknemers, 1,25 miljard omzet) dit voorjaar een ambitieus Lichtforum. Als Chief Design & Marketing Officer wordt Van der Heide (1970) de drijvende kracht achter deze vestiging met een 25-koppige designstudio en een Inspiration Room voor lezingen, productpresentaties, seminars en workshops.
De keuze voor Nederland was vooral praktisch, verzekert de nieuwe Zumtobel-topman. ‘Nederland heeft fantastisch onderwijs met de Design Academy en de TU Delft. Daarbij zijn er veel toeleveringsbedrijven, app-bouwers en andere kennisindustrie op gebied van licht. Inderdaad, een erfenis van de lange Philips-historie waarvan ook wij nu de vruchten plukken.’ Inmiddels is bekend dat Philips de lichtdivisie afstoot, wat ook meteen de toekomst van Van der Heide in het bedrijf onzeker maakte. ‘Daarbij is Philips te veel gericht op technische innovatie. Ik wil mij focussen op vernieuwende toepassingen van licht. Niet met researchers om de tafel maar met architecten, designers en studenten. Maar ook met stadsbestuurders of de NS en misschien zelfs de eindgebruiker’, is de toelichting op zijn overstap. Het Lichtforum wordt dan ook ‘een open huis’ waar iedereen kan binnenlopen, vertelt Van der Heide enthousiast. ‘We willen de dialoog aangaan met de praktijk. Niet alleen kijken naar wat we kunnen met licht maar vooral ook: waar is behoefte aan?’ De ruimte ligt op de bovenste verdieping van het zestig meter hoge UP-gebouw en biedt een fenomenaal uitzicht op Amsterdam – de Zuidas, Schiphol en zelfs de Hoogovens in IJmuiden zijn duidelijk zichtbaar. En natuurlijk de Hollandse luchten met een bleke zon en wolken in talloze wit- en grijstinten. ‘Geen betere inspiratie dan het natuurlijke zonlicht.’
Renzo en Zaha
Met twintig jaar internationale ervaring is Van der Heide een autoriteit op gebied van lichttoepassing in architectuur en de openbare ruimte. Na een niet-afgemaakte studie aan de kunstacademie begint hij als lichttechnicus in het theater, waarna hij in 1994 de lichtstudio Hollands Licht start. Na een overname door Arup in 2004 ontwikkelt hij zich bij de lichtdivisie van dit bouwkundig adviesbureau tot baanbrekend lichtontwerper. Van der Heide werkt samen met toparchitecten als Herzog & De Meuron (Olympisch Stadion in Bejing), Renzo Piano (Kimbell Art Museum in Fort Worth, VS) en Zaha Hadid (Sheikh Zayed Bridge, Abu Dhabi). In 2010 stapt hij over naar Philips, waar hij het lichtplan voor de Nachtwacht en de ‘luminous costumes’ voor de wereldtournee van popsensatie Black Eyed Peas ontwerpt. Nog steeds heeft hij een eigen studio voor lichtdesign. ‘Waar mogelijk werk ik vanzelfsprekend met lichtoplossingen van Zumtobel. Maar ik behoud mijn creatieve vrijheid.’
Lichtgevende architectuur
Een speerpunt voor Van der Heide is het integreren van licht en architectuur. ‘Opmerkelijk is dat we bijna de hele 20ste eeuw van één lichtbron gebruik hebben gemaakt: de gloeilamp. Halogeen en tl-licht werken weliswaar volgens een ander principe maar worden op dezelfde manier toegepast. Pas de afgelopen twee decennia zijn er grote innovaties, dankzij led. In plaats van architectuur uitlichten kan met led lichtgevende architectuur worden gecreëerd. Denk aan wanden en zelfs ramen die licht kunnen geven. Of vloertegels waarin leds zijn geïntegreerd. Een ruimte kan op die manier heel subtiel en gedetailleerd worden belicht.’ Ter illustratie beschrijft Van der Heide het verfijnde lichtplan van zijn nieuwe Audi. ‘De pook is bijvoorbeeld uitgelicht met een spotje, de deurhendel heeft juist een accent van strijklicht. Dat vergroot de fysieke ervaring van autorijden. Je staat letterlijk beter in contact met de auto. Dat moet met een gebouw toch ook kunnen.
Zelfrijdende auto’s
Al in 2004 ontwikkelt hij met architect Ben Berkel van UNStudio het lichtgevende winkelcentrum Galleria West in Seoul. De golvende gevel is bekleed met duizenden led-panelen die een symfonie van kleur over de façade laten rollen. Natuurlijk is deze visuele overdaad niet geschikt voor elke locatie, beaamt Van der Heide. ‘In Amsterdam, dat van zichzelf al heel sculpturaal is, zou dit niet werken.’ Het Stedelijk Museum werd door Van der Heide dan ook heel ingetogen uitgelicht. Voor de buitenkant van het Rijksmuseum had hij juist een expressiever lichtplan bedacht. ‘De architectuur van Cuypers zit vol levendige details, zoals beelden, nisjes, mozaïeken en ornamenten. Met een lichtroute die telkens één van deze details uitlicht, zou een wandelroute om het gebouw kunnen worden gecreëerd.’ Dat dit plan werd afgefloten ziet hij nog steeds als een gemiste kans. ‘Met bijvoorbeeld een audiotour erbij zou de architectuur ook een museumstuk zijn.’ Ook op stedenbouwkundige schaal zal het lichtontwerp veranderen. De Smart Highway van Daan Roosegaarde – een glow-in-the-dark asfaltweg met geïntegreerde bewegwijzering – noemt hij ‘een interessant concept’. Maar Van der Heide denkt nog een stap verder. ‘Met zelfrijdende auto’s van de toekomst brengt de auto zelf licht mee, waar je het maar nodig hebt. En misschien dat dan ook zitbankjes, vangrails en andere buitenarchitectuur lichtbronnen worden.’
Light dust
Eenzelfde lichtrevolutie zal zich in het interieur voltrekken. ‘Neem de standaardverlichting in het kantoor. Daarin is vastgelegd dat er een constante lichtbron moet zijn van een bepaalde hoeveelheid lux [de eenheid waarmee de lichtsterkte wordt gemeten, red.]. Dus hangen de lampen in een strak grid aan het plafond. Maar licht heeft duisternis nodig, zoals een schaduw of schemer, om aan te geven dat de tijd verstrijkt of om focus aan te brengen in een ruimte. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, kan het menselijke oog zulke veranderingen van licht en donker probleemloos aan.’ Veelbelovend is ook een toekomst met light dust, minuscule lichtgevende knopjes die letterlijk als stof worden geïntegreerd in diverse materialen. ‘Dat creëert een aangenaam diffuus licht.’ Niet de functionele aspecten van licht motiveren Van der Heide, maar de invloed ervan op ons welzijn. Zo is hij ook artistiek directeur van het Amsterdam Light Festival, dat elk jaar in december plaatsvindt. ‘Ik ontwerp voor mensen, niet voor gebouwen. Ik wil licht creëren waarbij mensen prettiger kunnen werken. Licht dat mensen in ziekenhuizen helpt genezen en steden veiliger maakt. De kleur en intensiteit van licht heeft bijvoorbeeld een belangrijke invloed op ons geestelijke en lichamelijke welzijn, zoals het slaap-waakritme en stressvermindering. Die kennis heb ik – en ook Zumtobel – nog niet paraat. Daarom moeten we samenwerken met architecten en stedenbouwkundigen en ook met ergonomen, psychologen en gedragswetenschappers. Licht is te belangrijk om alleen aan technici over te laten.’
2015 Jaar van het Licht
Rogier van der Heide is ambassadeur van Het Jaar van Licht van Unesco. Dit evenement zoomt in op wetenschap, kunst, cultuur, duurzaamheid en educatie. Over de hele wereld worden het gehele jaar activiteiten georganiseerd om het belang van licht voor ons dagelijks leven te benadrukken. Ook in Nederland staan exposities, symposia en dans- en muziekconcerten op bijzondere locaties op de agenda. Van der Heide: ‘Natuurlijk draag ik graag bij aan de ambitie van de VN om met licht de grote uitdagingen op het gebied van energie en welzijn aan te gaan, en ik hoop dat vele organisaties in Nederland zullen meedoen.’
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL 03 2015
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Recht volgens Ruby: Actie voor en door makers- Technologie en dynamiek in Adviesdienst Rijkswaterstaat
- Sanitair Design
- Wonen in een boekenkast
- Appartementgebouwen op Ledig Erf in Utrecht
- De Nieuwe Akbar Amsterdam
