Sloopsculpturen van Marjan Teeuwen

Inspiratie

Sloopsculpturen van Marjan Teeuwen

Door: Emy Vesseur | 12-02-2019

Universele tegenstellingen als slopen en bouwen vormen het thema in het werk van kunstenaar Marjan Teeuwen. Afbraakwoningen transformeert ze tot één grote, monumentale sculptuur, opgebouwd met overgebleven sloopmateriaal. Dat haar sloopkunst ook de (voort)bestaande architectuur kan versterken, bewijst haar recente installatie in het iconische stadhuis van Heerlen.

Architectonisch beeld

Kunstenaar Marjan Teeuwen maakt grootschalige, architectonische installaties in gebouwen die daarna worden gesloopt. Terwijl de schil intact blijft, wordt de binnenkant gestript en brengt ze planmatig verwoestingen aan om de ruimte een andere vorm te geven: vloeren worden in verschillende posities scheef gezet of hangen loodrecht naar beneden en wanden worden deels of volledig weggeslagen volgens een gedegen constructierapport. In de nieuw gecreëerde ruimte maakt ze vervolgens stapelingen met het overgebleven sloopmateriaal, dat zorgvuldig is gesorteerd op soort en kleur. Het resultaat is een overweldigend architectonisch beeld dat een wonderlijk tegengestelde schoonheid van opbouw-orde-verfijning-stilte en verwoestingchaosweerbarstigheid-lawaai in zich draagt.

Veilige constructie

Voor elk van haar Verwoest Huis-projecten formeert Teeuwen als een heuse architect een bouwteam om zich heen, bestaande uit de eigenaar, gemeenteambtenaren, een constructeur en een aannemer. ‘Met mijn vaste aannemer bespreek ik de veranderingen die ik wil aanbrengen, die daarna een rapport laat opstellen door een constructeur. Daar is veel overtuigingskracht voor nodig, want veel constructeurs zijn te puriteins en kunnen de vrijheid van de kunst niet begrijpen,’ zegt Teeuwen. Gemiddeld is 7 tot 11 ton staal nodig om de nieuwe architectonische structuur veilig te stellen. Daarnaast is er een publieksen brandvergunning nodig om de installatie voor publiek toegankelijk te maken en een omgevingsvergunning. Teeuwen: ‘Vaak een langdurig proces, waar veel werk en tijd in gaat zitten. Ook de financiële investering is vergelijkbaar met een ingrijpende verbouwing: gemiddeld kost een Verwoest Huis 150 duizend euro, dat door opdrachtgever, subsidiegevers en sponsoren wordt betaald.’

Afbraakkunst

Tot nu toe realiseerde Teeuwen diverse installaties in afbraakwoningen. Driemaal werkte ze samen met woningcorporaties, respectievelijk in Amsterdam-Slotervaart, Rotterdam-Zuid en Amsterdam-Noord. In 2015 maakte ze in samenwerking met Museum De Lakenhal in Leiden een installatie in vier panden, waarvan twee uit het begin van de 17eeew, die moesten wijken voor de uitbreiding van het museum. Maar ook buiten Nederland is Teeuwen actief: op uitnodiging van Museum Center Krasnoyarsk in Rusland (Siberië) bouwde ze in 2009 een installatie in een communale, houten woning waarmee ze de Grand Prix van de Biënnale van Krasnoyarsk won. In haar installatie in een gebombardeerd familiehuis in Gaza (2016/2017) is behalve de binnenkant, voor het eerst ook de buitenkant belangrijk. Voor 2019 staat in samenwerking met Bruce Silverstein Gallery uit New York een project in het Franse Arles op de planning. De foto’s zullen zomer 2019 op het internationaal fotofestival Les Rencontres d’Arles te zien zijn.

Verwoest huis

Naast de installaties in de Verwoest Huis-serie maakt Teeuwen ook autonome, gestapelde sculpturen van sloopmateriaal. ‘Hiervoor gebruik ik overgebleven materiaal van de verwoeste huizen, maar ook uit bouwcontainers op straat of bij afvalsorteerbedrijven haal ik bouwafval.’ Asfalt, gipsplaten, kabels, metalen strips, stenen, verbrand hout, schroten, plaatwerk, geplette computers, lamellen, huisraad, buizen en tegels archiveert of stapelt ze keurig tot sculpturen. De grote diversiteit aan gebruikte materialen levert minimalistische stillevens op met een rijke stofuitdrukking in wit, zwart of zwart/wit, die de basis vormen voor autonome fotowerken. Tot voor kort maakte Teeuwen haar Archief-werken in haar atelier, uit het zicht van het publiek. Onder andere vijf installaties van 9,5 x 5 meter voor de Tijdelijke Rechtbank in Amsterdam. Fotoafdrukken op ware grootte zijn daarna in de rechtszalen gemonteerd. Sommige werken in de Archiefserie maakte Teeuwen in een museum. Met haar meeste recente installatie in het stadhuis van Heerlen, zet zij echter een andere koers in.

Archief stadhuis Heerlen

In het iconische stadhuis van architect Frits Peutz (1942) realiseerde Teeuwen in opdracht van het Heerlense kunstevenement CityLiv in 2018 een monumentale sculptuur. Anders dan bij haar eerdere Archief-werken gaat de sculptuur in Stadhuis Heerlen een duidelijke relatie aan met gebouwde omgeving. Zo zijn de sloopmaterialen waarmee de sculptuur is opgebouwd voor 99,9 procent afkomstig uit het belendende inmiddels afgebroken stadskantoor (in 1958 gebouwd als V&D naar ontwerp van Peutz). ‘Tijdens de rondgang langs twee door CityLiv geselecteerde gebouwen, koos ik meteen voor het stadhuis, zonder het andere gebouw gezien te hebben,’ aldus Teeuwen. ‘Peutz is een eigenzinnige architect, traditioneel geworteld maar met een authentieke beeldtaal die goed aansluit bij de mijne. Ook houden we allebei van kolommen en zuilen.’ Centrum van de sculpturale installatie is de enige rechthoekige kolom te midden van de karakteristieke, paddenstoelvormige kolommen in het gebouw.

Teeuwen breidde de rechthoekige eenling in de hal uit met vier uit sloopmateriaal opgetrokken kolommen met krachtige abstracte vormen van rond naar rechthoekig, uitstekend of juist naar binnen groeiend. Het geheel vormt een harmonische, minimalistische sculptuur met onverwachte bewegingen en tegenstrijdige lijnen die 10 meter hoog doorloopt tot onder het plafond van de eerste verdieping. ‘Peutz heeft de hal ontworpen als expositieruimte. De installatie staat hier dus helemaal op zijn plek en versterkt zijn architectonisch ontwerp.’

Plastic tent

In de sculptuur is 11 tot 12 ton sloopmateriaal verwerkt, waaronder vier soorten gipsplaat, vijf soorten systeemplafonds, diverse soorten spaanplaat, keukenkastjes, stenen dorpels, plinten en traptreden. Het strippen, snijden en zagen gebeurde in het voormalige stadkantoor. ‘Mijn technische man maakte de constructie onder toezicht van een constructeur. De kern van iedere kolom bestaat uit een constructie van vier verticale balken. Iedere balk wordt om de 30 cm voorzien van horizontaal uitstekende triplexplaatjes, die onzichtbaar het gestapelde sloopmateriaal vasthouden,’ legt Teeuwen uit. ‘Alles ligt los op elkaar. Door het gewicht van het bovengelegen materiaal verschuift er niets en behoudt de kolom zijn vorm.’ De bouw van het kunstwerk nam tien weken in beslag en gebeurde onder het belangstellende oog van ambtenaren en bezoekers van het stadhuis. ‘De gemeente Heerlen was al die tijd onze gastheer. Zij vond het belangrijk dat de geschiedenis van het oude stadskantoor voortleeft in het kunstwerk. Om de overlast van stof te beperken, hebben we er een plastic tent omheen geplaatst.’ De sculptuur heeft een semipermanent karakter en blijft twee jaar staan tot architect Francine Houben van Mecanoo Architects het stadhuis gaat renoveren. Op dit moment vinden gesprekken plaats met Francine Houben en de gemeente over de realisatie van een permanent kunstwerk in het door Mecanoo te bouwen nieuwe stadskantoor. Teeuwen: ‘Het hiervoor benodigde sloopmateriaal heb ik al veilig gesteld.’

Beeld: Marjan Teeuwen

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 1 van 2019

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.

Gerelateerd

Tags: ,

    Schrijf een reactie

    Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.