Traditioneel georganiseerde architectenbureaus hebben hun langste tijd gehad en in Nederland staan meer dan genoeg gebouwen. Hoog tijd voor een stop op grootschalige nieuwbouw en ruim baan voor de bestaande omgeving. Dat is de vaste overtuiging van Tom Weghorst en Hans Kuiper van KOW uit Den Haag. Waar het volgens hen om gaat, is nieuwe software bedenken voor bestaande hardware ofwel mogelijkheden zien en benutten. Occupy the city! En dan heb je meer aan activisten dan aan ontwerpers.
Nieuwe focus van KOW
KOW was voor het faillissement en de daarop volgende doorstart eind vorig jaar een traditioneel stedenbouwkundig en architectenbureau dat sterk afhankelijk was van de kantoren- en woningbouwmarkt. In zijn nieuwe gedaante wil KOW niet langer focussen op nieuwbouw. In Nederland staat meer dan voldoende hardware (gebouwen) zoals Tom Weghorst dat noemt. Waar het om gaat, is nieuwe software (functies) bedenken voor bestaande hardware. Daarvoor heb je volgens hem eerder activisten nodig dan traditionele architecten. Een activist is in zijn definitie een creatieve geest die activiteiten ontwikkelt, grenzen opzoekt en min of meer lak heeft aan wat mag en kan.
Omdat de samenleving en stad niet meer maakbaar zijn, zullen we nieuwe activiteiten moeten ontplooien in bestaande gebouwen en gebieden. Weghorst vindt dan ook dat er voorlopig een moratorium moet komen op nieuwbouw en dat geldt ook voor overheidsgebouwen. Als er al iets ontwikkeld wordt, dan in de bestaande, gebouwde omgeving. Dat is een antwoord op de leegstandsproblematiek en is duurzamer dan sloop en nieuwbouw. Vanuit dat idee benadert KOW de markt.
Dus geen nieuwbouw meer?
Tom Weghorst (TW): ‘Het woord architectuur staat niet meer op ons visitekaartje, maar wel Concepts, Design en Development. Het idee achter die drie woorden onder de naam KOW is dat we ons met alleen de begrippen architectuur en stedenbouw een te kwetsbaar schakeltje vinden in de hele keten van partijen die verantwoordelijk zijn voor de gebouwde omgeving in Nederland. We geloven minder in grootschalige nieuwbouwprojecten van kantoren, woonwijken en bedrijvenparken. De opgave voor de toekomst – dus ook voor ons – ligt in herbestemming van bestaande gebouwen en gebieden. Een dergelijke opgaaf moet je per definitie met een ‘conceptuele’ bril op benaderen en daarvoor heb je activistische ondernemers nodig die samen met de architect het experiment durven aangaan.’
Welke benadering is volgens jullie beter: dwarsverbanden aangaan met externe specialisten of deze zelf in huis halen?
Hans Kuiper (HK): ‘Ik ken kleine bureautjes die proactief in netwerken activiteiten ontwikkelen rond, in en voor gebouwen. Ik merk dat die omslag bij de jongste generatie al bijna vanzelfsprekend is.’
TW: ‘Het nieuwe KOW heeft nog maar weinig architecten in dienst en juist veel andere disciplines. Zelf heb ik een achtergrond als ontwikkelaar en belegger en samen met de ontwerpende achtergrond van Hans is dat een goede basis voor de toekomst van KOW.’
Welke visie, doelen en middelen gaan van KOW een succes maken?
HK: ‘In ons beeld van de toekomst gaat het om verbeteren van de bestaande gebouwen en gebieden. Laten we in steden investeren in plaats van steeds weer nieuwe stukken grond omploegen en bebouwen met monotone woonwijken en armzalige bedrijfsterreinen.’
TW: ‘Onze missie daarin is dat wij in iedere stap van het proces als bureau toegevoegde waarde willen bieden. Dat betekent dat we zelf projecten moeten initiëren. Dus zelf zoeken naar gebouwen en gebieden, er ideeën voor ontwikkelen en ervoor zorgen dat we eigenaren en andere partijen die we erbij willen betrekken enthousiast krijgen voor nieuw gebruik van het bestaande.’
HK: ‘Dus heel goed zijn in de conceptontwikkelingsfase, dan komt vanzelf het moment om opnieuw te ontwerpen en alle stappen in het gehele proces te begeleiden. Ouderwets gezegd heet dat ontwikkeling en als KOW willen we alle expertise in huis hebben om proactief activiteiten te ontplooien waarmee we bestaande zinloze gebouwen of gebieden opnieuw kleur, leven en functie te geven. En als je vraagt waartoe KOW op aarde is, dan gaat het dus om toegevoegde waarde bieden in alle stappen die gezet moeten worden om de bestaande stad te vernieuwen.’
TW: ‘KOW is in zijn nieuwe vorm dus geen traditioneel architectenbureau, geen bouwmanagementbureau, geen projectmanagementbureau, maar een beetje van dat alles. En dat is ook, zeker in het begin, de zwakte van een bureau nieuwe stijl die in een ander dan traditionele verhouding tot zijn opdrachtgevers wil staan.’
U zei ooit dat bij KOW ‘de kost voor de baat uitgaat’, maar jullie willen nu toch ook proactief dus onbetaald activiteiten gaan ontplooien? Waar zit het verschil?
TW: ‘Natuurlijk moet je oppassen met tot in detail uitwerken van plannen voor gebouwen en gebieden waar je potentie in ziet. Dat gaan we dus ook niet doen. Maar prikkelende eerste schoten voor de boeg kan je altijd lossen.’
HK: ‘Bovendien ging dat ‘kost gaat voor de baat uit’ over de tijd dat KOW nog maar tien jaar oud was. In die tijd groeiden we enorm. We hadden 190 man personeel in dienst, vier vestigingen in Nederland, een kantoor in Sjanghai en plannen voor bureaus in Istanbul en Qatar. We hadden bovendien een financieringsstructuur die uitging van groei en dus betaalden we veel met geleend geld. Als je dan in stapjes steeds kleiner wordt, wel omzetpotentie hebt maar de verdienkracht mist om de schulden uit het verleden weg te poetsen, dan gaat het hard de verkeerde kant op. Een crediteurenakkoord zat er niet in en toen viel het doek. Die fout, dus eenzijdig focussen op enkel maar groei, zullen we beslist niet meer maken.’
Een faillissement is, zeker in Nederland, geen aanbeveling. Wordt het jullie niet nagedragen?
TW: ‘Een faillissement is natuurlijk nooit een sympathieke manier om een bedrijf te reorganiseren. Niet naar je opdrachtgevers, niet naar schuldeisers en al helemaal niet naar het personeel dat nog steeds hoop en verwachtingen heeft. Maar als we niks hadden gedaan was er ook niets overgebleven. Door te handelen en een doorstart te maken, hebben we opdrachtgevers waar we voor werkten nog steeds aan boord. Sterker nog: de meesten steunden ons.’
HK: ‘Hoe dat kan? Door open kaart te spelen en uit te leggen wat onze plannen waren. Daardoor mochten we lopende opdrachten afmaken en konden opdrachtgevers naderhand beslissen of ze blijvend met ons wilden samenwerken.’
Nog wijzer geworden?
HK: ‘Kennelijk moet je alles een keer meegemaakt hebben, een faillissement zal daar wel bij horen, om te leren waar het werkelijk om gaat in het leven. Maar gelukkig kan ik nu met enige voorzichtigheid zeggen dat KOW niet gebrandmerkt is door het faillissement en dat stemt hoopvol.’
Als er in de toekomst bij KOW vacatures zijn, om wat voor soort mensen gaat het dan?
HK: ‘Om ondernemende, out of the box denkende conceptontwikkelaars. Dat kunnen best architecten zijn, maar ook projectontwikkelaars of economen.’
TW: ‘En met ‘out of the box’ bedoelen we denken in nieuwe combinaties van functies. In de vastgoedwereld ben je of kantorenontwikkelaar, of winkelontwikkelaar of woningontwikkelaar. Die verzuiling in denken binnen die sector is de belangrijkste oorzaak van al die monofunctionele gebieden in ons land. Wat wij zoeken, zijn mensen die nieuwe dwarsverbanden kunnen leggen, want wonen, werken en winkelen worden anders. Als KOW willen wij mensen aan ons binden die originele antwoorden kunnen formuleren op die vraagstukken.’
HK: ‘Dat lukt alleen als je helder in beeld hebt hoe de samenleving aan het veranderen is. Waarom worden er bij al die leegstand nog steeds nieuwe scholen, woningen of kantoren gebouwd? Er zijn genoeg bestaande gebouwen die je probleemloos kunt transformeren tot school, huis of kantoor of een combinatie van functies.’
TW: ‘Bovendien is er een groeiende doelgroep die het niet eens zoveel uitmaakt hoe de buitenkant van een gebouw er uitziet. Als je die mensen kan bedienen door ze heel veel vierkante meters voor relatief weinig geld te bieden en je geeft ze heel veel vrijheid bij de indeling van hun toekomstige woning, dan heb je misschien zomaar een haalbare businesscase en doelgroep te pakken waarvoor je projecten kunt ontwikkelen. Dat lukt gegarandeerd nooit in nieuwbouw, maar wel in de bestaande omgeving. We moeten mogelijkheden zien en benutten ofwel Occupy the city.’
Tom Weghorst (1965) is bedrijfskundige en vastgoedontwikkelaar en is tot 2011 werkzaam geweest bij o.a. Heijmans Vastgoed, Proper Stok en het meest recent bij TCN. Architect en stedenbouwkundige Hans Kuiper (1951) had eerst zijn eigen bureau en was in 1998 een van oprichters van KOW. Mede onder zijn leiding groeide het bureau uit tot 190 medewerkers in 2007. Gedurende een jaar was Kuiper hoofd stedenbouw bij de gemeente Den Haag en keerde in 2010 terug bij een sterk afgeslankt KOW. Na het faillissement van KOW in 2011 bundelden Weghorst en Kuiper hun krachten en maakte het bureau een doorstart.
Tekst: Peter de Winter
Fotografie: Mirjam van der Hoek
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Lezing over Dresden- Waterstof wordt bouwsteen
- Glasmuseum MusVerre versierd met blauwe steen
- Prijsvraag Ruimte voor Ruimdenkers
- Bouw Leidsenhage volgen met BouwApp
- Rem Koolhaas krijgt Johannes Vermeer Prijs
