Arup lichtontwerper Siegrid Siderius

Kennis

Arup lichtontwerper Siegrid Siderius

Door: Anka van Voorthuijsen | 22-02-2018

Bij het ontwerpen van een gebouw houdt iedere architect rekening met de
daglichttoetreding. Voor het kunstlicht binnen is ook een professioneel uitgewerkt lichtontwerp nodig, bepleit Lichtontwerp Nederland.  ArchitectuurNL praat dit jaar met een aantal lichtontwerpers over hun vak en over de meerwaarde van een goed lichtontwerp. Deel 1: Siegrid Siderius.

Lichtontwerper Siegrid Siderius

Siegrid Siderius is voorzitter van Lichtontwerp Nederland. Bij het ontwerpen van een gebouw zou, naast een architect en een constructeur ook standaard een professionele lichtontwerper betrokken moeten worden, bepleit zij. ‘In de Verenigde Staten, in het Verre Oosten, maar ook in Engeland en Duitsland is lichtontwerp al jaren een volwassen discipline.’ In het buitenland is het gebruikelijk om bij de uitvraag ook het lichtontwerp apart te benoemen en daar is dan ook budget voor. Nederlandse opdrachtgevers reserveren zelden geld voor het ontwerpen van een lichtplan, zegt Siderius. Als een architect het belangrijk vindt, fi nanciert die het soms zelf uit z’n eigen ontwerpvergoeding. ‘Het vak bevindt zich hier nog in de marge. Het komt aan de orde tijdens de studie, maar beperkt. Bij de TU Delft maken ze er nu een begin mee, heel mooi. Maar voor een masteropleiding lichtontwerp moet je naar het buitenland.’

Professionele ontwerpers

Siderius studeerde zelf aan de kunstacademie en werkt nu ruim 10 jaar als lichtontwerper bij ingenieursbureau Arup. Zij schat dat er hooguit 30 professionele lichtontwerpers in Nederland werkzaam zijn. ‘Daarmee bedoel ik dus deskundigen die alleen betaald krijgen voor hun adviezen op dit gebied en daar een boterham mee kunnen verdienen. Dat zijn dus geen mensen die ook producten verkopen.’

Lichtontwerp Nederland

Met een aantal collega lichtontwerpers heeft Siderius nu Lichtontwerp Nederland opgezet. Doel? Bewustwording. Een professionaliseringsslag in de omgang met daglicht en kunstlicht tijdens de ontwerpfase van gebouwen zodat de kwaliteit toeneemt. Siderius: ‘We zorgen in Nederland dat de verlichting in een gebouw aan de NEN-12464 voldoet. Maar dat is een technische norm die betekent dat je genoeg licht hebt om je taken te kunnen verrichten en, bij wijze van spreken, de traptreden goed te zien. Je kunt met een lux-meter eenvoudig controleren of het niveau van verlichting aan die technische eisen voldoet, maar dat zegt niets over de kwaliteit. Een goed lichtontwerp gaat verder en heeft een enorme toegevoegde waarde voor een gebouw. Het complementeert de vorm, het programma en de kleuren. Het ondersteunt en versterkt de architectuur.’

Daglichttoetreding

Architecten snappen uiteraard heel goed hoe belangrijk licht is, benadrukt ze. ‘Natuurlijk houden ze daar rekening mee in hun ontwerp: met daglichttoetreding en de oriëntatie van een gebouw. Maar veel opdrachtgevers denken bij verlichting vooral aan voldoende lux of aan decoratie, aan de armaturen.’ Als je een kwalitatief goed lichtontwerp wilt realiseren moet verlichting integraal en in een vroeg stadium mee worden ontworpen, betoogt ze. ‘Er zit nu een vreemde knip bij veel gebouwen. Het gaat over installaties, de techniek, versus de architectuur, de vormgeving van de verlichting. Een lichtontwerper pakt al die zaken bij elkaar, voorkomt dat er overlap is en zorgt dat het totaal eff ectiever is.’ De impact van goed licht is groot, stellen de initiatiefnemers van Lichtontwerp Nederland. Licht beïnvloedt gedrag, dat wordt bijvoorbeeld gebruikt in de retail, bij de verkoop van producten. Het speelt een grote rol bij oriëntatie en veiligheid: mensen lopen altijd naar het licht toe.

Duurzaamheid

Maar licht gaat natuurlijk ook over duurzaamheid: 19% van alle energie die wereldwijd wordt opgewekt, wordt gebruikt voor kunstlicht. ‘Een goed lichtplan heeft invloed op het energieverbruik in een gebouw. Maar licht heeft ook invloed op de prestaties van mensen, hoe zij zich voelen.’ Er is steeds meer aandacht voor de mens, ook in de werkomgeving, zegt Siderius. ‘We vinden het toch tegenwoordig heel normaal dat iedereen z’n eigen bureau en bureaustoel perfect kan instellen op zijn eigen lichaam. Maar we hangen het plafond gewoon helemaal vol standaard verlichting, want dat is het makkelijkst en het goedkoopst. Als we maar voldoen aan de minimum normen, dan is het wel goed. Daar zit je dus de hele dag onder en daar kan je zelf helemaal niets aan instellen.’

Licht is onderdeel van de architectuur

Siderius: ‘We kunnen als mens in een hele slechte omgeving toch functioneren, dat valt ons nauwelijks op. We hebben een extreme tolerantie, ook al werken we in een omgeving met heel hard licht en overal slagschaduwen.’ Voor een lichtontwerper is het bijvoorbeeld van de gekke dat bijna alle kunstlicht in een gebouw, vanuit het plafond komt. Dat er geen rekening wordt gehouden met hoe dat licht reflecteert op verschillende materialen of kleurvlakken. Gelijkmatigheid is bij verlichting vaak het uitgangspunt. ‘Terwijl het heel veel uitmaakt of licht via een witte tafel wordt gereflecteerd, of via zwarte vloerbedekking.’ Een lichtontwerper bedenkt wat het licht moet ‘doen’ in een bepaalde ruimte, wat moet worden benadrukt, welke uitstraling en sfeer wil je ergens hebben, welke taken moeten waar worden uitgevoerd? ‘Licht is onderdeel van de architectuur, of je het via koven, het plafond, de vloer of de wanden regelt, dat heeft invloed op hoe een gebouw eruit gaat zien. Bovendien vraagt het veel overleg. Een plafond zit vól installaties en roosters, dat moet allemaal op elkaar worden afgestemd om het beste resultaat te krijgen.’ Bij een proefopstelling is het steeds weer een verrassing wat het licht doet in een bepaalde ruimte of bij een bepaald materiaal. ‘Dat zijn soms cadeautjes.’ Arup heeft een paar ‘daglichtgoeroes’, zoals Siderius haar collega’s met een kwinkslag omschrijft, in dienst. ‘Zij werken in een vroeg stadium samen met de architect. Dus hoe het gebouw er uiteindelijk uitziet, wordt mede bepaald door hun lichtontwerp.’

Daglicht prioriteit 

Er gaat niets boven daglicht, daar wil ze geen twijfel over laten bestaan. ‘Daglicht moet de focus zijn en prioriteit hebben bij het ontwerpen. Alle architecten letten daarop en proberen zowel de daglichttoetreding als het uitzicht te optimaliseren. Er is veel onderzoek gedaan en de positieve effecten van daglicht zijn wel bewezen. Bijvoorbeeld in een ziekenhuis: mensen in een vleugel met veel daglicht herstelden sneller.’ Daglicht, zo variabel als het is, past het best bij onze constitutie als mens, zegt Siderius. ‘Maar in de praktijk zitten we allemaal bijna de hele dag binnen. En wat doet het met je als je de hele dag onder constant 200 lux zit in plaats van onder dat variabele daglicht van wel 20.000 lux? Dat het niet optimaal is, lijkt me duidelijk. Maar welk effect het heeft, is wetenschappelijk veel moeilijker te onderbouwen.’

Voorbeeld van goede verlichting

Goede verlichting geeft rust, stelt Siderius. Een goed voorbeeld daarvan vindt ze een eigen project van Arup, de openbare bibliotheek Amsterdam. ‘Daar is een groot contrast tussen de verlichting in het centrumgedeelte met de roltrappen en de ruimtes met boeken. Bewegwijzering en verlichting zijn zo op een hele logische manier aan elkaar gekoppeld.’ Datzelfde ervaart ze soms ook in de openbare ruimte, bijvoorbeeld op de Grote Markt in Antwerpen: ‘De begrenzing is verlicht, de gebouwen, niet het plein zelf. Door die manier van verlichten definieer je de ruimte en ervaar je de ruimtelijkheid van het plein veel beter.

Tekst: Anka van Voorthuijsen

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.

Gerelateerd

Tags: , ,

    Schrijf een reactie

    Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.