Booming Bamboo

Bamboe wordt al veel toegepast in meubilair en als bekleding van wanden, plafonds en vloeren. Maar het materiaal is ook geschikt voor constructieve toepassingen. In Noordwijk staat deze zomer voor de tweede keer een tijdelijk theater met een bamboe constructie. Zolang certificaten ontbreken, is een bamboe constructie in permanente gebouwen nog een stap te ver. Zoals in het gloednieuwe Hotel Jakarta: bamboe bepaalt er de sfeer, maar de constructie is van van hout.

Hotel Jakarta door SeARCH Architects

Voor het interieur van het Jakarta Hotel op het Java-eiland in het IJ in Amsterdam kon architectenbureau SeARCH niet om bamboe heen. De historische overzeese verbondenheid van Amsterdam met Azië is het uitgangpunt van het ontwerp. In de patio van dit blitse hotel komt een botanische tuin met tropische planten; deze wordt met de Hortus Botanicus ontworpen en onderhouden. Daar omheen ligt een ‘pasar’ met diverse bars, cafés en restaurants en wellness-faciliteiten. Door de transparantie van het gebouw is de binnentuin een verlengstuk van de andere binnentuinen op Java-eiland. Hotelketen Westcord stelt met het Tropenmuseum een cultureel programma samen.

Interieur met bamboehout

‘De afwerking van alle gangen van de zeven verdiepingen is volledig met bamboehout. Het interieur is een grote open ruimte met een atrium tot aan de nok, dus het gelige bamboe is bepalend voor de hele sfeer van het hotel. Daarnaast zijn ook alle vloeren van bamboe, dat sterker en harder is dan eikenhout’, zet projectarchitect Jurjen de Gans van SeARCH. Naast de esthetische en conceptuele kwaliteiten van bamboe voldeed het ontwerp ook aan de strenge duurzaamheidseisen die de gemeente stelde aan een hotel op deze locatie.

Zonnepanelen en ramen met zonnecellen

Zo worden op het dak van het klimaatneutrale gebouw zonnepanelen geplaatst; in de ramen worden zonnecellen verwerkt. Daarnaast is bovenop de dragende kolom van beton op de onderste twee verdiepingen een dertig meter hoge draagconstructie in hout geplaatst, een unicum in Nederland. ‘Het bleek nog niet mogelijk om deze van bamboe te maken door het ontbreken van de benodigde certificaten voor bamboebalken. Maar ik twijfel er niet aan dat dit technisch mogelijk is’, aldus De Gans. Als voordeel van de afwerking van vloeren en muren met bamboeplaat noemt de projectarchitect de slijtvastheid en warme uitstraling. ‘Bovendien voldoet het aan alle duurzaamheidseisen.’

Booming Bamboo

De voordelen van baboe als bouwmateriaal zijn groot, zegt ook Pablo van der Lugt, auteur van het boek Booming Bamboo, dat dit voorjaar verscheen. ‘De bouwsector is een van de grootste veroorzakers van CO2-uitstoot. Daarom moeten we overstappen op natuurlijke en hernieuwbare bouwmaterialen als hout en bamboe, die ook nog eens op een natuurlijke manier composteren. Bij staal resulteert elke geproduceerde ton in zeven ton CO2. Maar bamboe heeft een negatieve CO2-uitstoot, oftewel een CO2 reductie van een halve ton per ton bamboebouwmateriaal.’ De verwachtingen van bamboe als duurzaam bouwmateriaal zijn dan ook hoog. ‘Soms zelfs te hoog, ‘, tempert Pablo van der Lugt. Daarom voegt hij graag een disclaimer toe. ‘Bamboe zal nooit beton, staal en hout kunnen vervangen. Maar het is wél een onmisbare schakel in de stap naar een circulaire productieketen, met andere biobased of natuurlijke materialen als bijvoorbeeld hout, algen of schimmelsporen.’

Circulaire materialen

Van deze circulaire materialen heeft bamboe unieke duurzame kwaliteiten, beter zelfs dan de meeste houtsoorten. De reden daarvoor is de enorme groeisnelheid. Er zijn bamboesoorten die wel twintig tot dertig centimeter per dag kunnen groeien. Binnen slechts een paar maanden is een scheut volgroeid. Vervolgens moet deze drie tot vijf jaar uitharden, tenminste de extreem harde soorten die gebruikt worden voor architectuur. Van der Lugt: ‘Maar dan nog kun je dus elk jaar 20 procent van een bamboeperceel kappen, wat een ongelooflijk rendement is. Ter vergelijk: naaldhout duurt dertig jaar om te oogsten, hardhout tot wel tachtig jaar.’

Veelzijdige toepassingen van bamboe

Ook bijzonder is dat bamboe veelzijdige toepassingen heeft; van vezelverpakking en fietsen tot meubels en mode. Van de harde buitenkant kan laminaat worden gemaakt. In hele dunne repen kun je het vlechten. De binnenkant en bamboesnippers worden gebruikt voor non-woven vezels en composieten; er zijn bamboetoepassingen met 3D-printen. Na vermaling kan bamboepulp zelfs worden verwerkt tot papier en superzacht textiel, denk aan de Bamigo slips. ‘Er is dus nul afval.’

Imagoprobleem

Op mondiale schaal wordt bamboe ingezet om ontbossing tegen te gaan. Van der Lugt: ‘Een bamboeplantage van tien hectare levert twintig kuub bouwmateriaal op. De 250 miljoen hectare die tropische landen jaarlijks moeten beplanten om de ontbossing tegen te gaan, levert 7000 miljoen kuub bouwmateriaal op, genoeg voor 350 miljoen sociale woningen.’ Toch kampt bamboe gek genoeg met een imagoprobleem. ‘Het wordt altijd gezien als een woekerend onkruid, wat sommige soorten ook zijn. Er zijn meer 1500 soorten, waarvan er slechts een handjevol geschikt is voor de productie van bouwmaterialen.’ In Azië wordt bamboe gezien als het poor man’s timber. ‘Mensen willen daar een huis van steen, of anders beton. Maar ik heb gezien op Java dat na een aardbeving juist de bamboehuizen nog stonden, terwijl de starre betonbouw volledig was verwoest.’

Strandtheater

Toepassingen van de gehele bamboestam zoals in Azië, is in Westerse architectuur nauwelijks mogelijk door verschil in klimaat. ‘Behalve bij tijdelijke architectuur zoals een paviljoen’, zegt Florian Bolle, projectarchitect van Studio Akkerhuis. In de duinen bij Noordwijk wordt deze zomer voor de tweede keer een theatertent gebouwd van twintig meter doorsnee.

Constructie van 5800 bamboestammen

Voor de constructie, tribune en zitbanken voor ongeveer 250 bezoekers zijn 5800 bamboestammen gebruikt van verschillende lengte; de langste was bijna zes meter. ‘Voordeel van bamboe is dat het sterk en een klein beetje buigzaam is, waardoor het harde zeewindstoten goed kan opvangen. Bovendien is bamboe lichtgewicht, wat scheelt bij het opzetten van de tent door vrijwilligers en bij transport naar de opslag. Elke stam kan door één persoon worden gedragen. Het is de bedoeling dat de tent minimaal vijf jaar kan worden gebruikt.’ Voor de constructie werd de techniek van Aziatische steigerbouw gebruikt. ‘De verbindingen zijn met nat touw, dat strak krimpt tijdens het drogen.’ De uitdaging met bamboe is dat er van begin tot uiteinde van de stam een taps verloop zit van 10 tot wel 15 procent. ‘Daarmee hebben we in het ontwerp rekening moeten houden.

Verwerking van bamboe is complex

Bij permanente architectuur in Europa wordt bijna hoofdzakelijk gebruik gemaakt van engineered bamboo oftewel bamboe dat is bewerkt. Bamboestammen worden verzaagd tot smalle strips en gekookt, zodat het geen water opneemt en niet meer kan rotten. Vervolgens wordt het verlijmd en geperst tot rechte balken en plaatmateriaal, dat de kracht, stijfheid en dichtheid heeft van hardhout maar veel elastischer is. ‘In Madrid Airport van architect Richard Rogers zit ongeveer 200 duizend vierkante meter bamboehout.’ Bamboe kan worden verwerkt tot plaatmateriaal, balken en laminaat. Waar het nog aan ontbreekt zijn certificaten. De verwerking van bamboe is complex, wat bovendien de kosten opdrijft. ‘Maar zowel certificering als kostenbesparing zijn slechts een kwestie van tijd’, aldus Van der Lugt. ‘Sommige bamboebalken zijn zo compact en sterk, dat het gewicht meer dan duizend kilo per kuub is. Dat hout blijft niet eens drijven. En hoe groter de vraag, hoe lager de prijs.’ duizend kilo per kuub is. Dat hout blijft niet eens drijven. En hoe groter de vraag, hoe lager de prijs.’

Hotel Jakarta in Amsterdam, ontworpen door SeARCH Architects, opende begin juni haar deuren. De historische overzeese verbondenheid van Amsterdam met Azië is het uitgangpunt van het ontwerp. Naast een botanische binnentuin en afwerking met bamboe oogt het hotel van de buitenkant als een scheepsboeg
• Foto’s SeARCH.

Voor theatergezelschap Kunstklank ontwierp Studio Akkerhuis een tent waarvan de gehele constructie bestaat uit bamboestammen, die in lengte kunnen oplopen tot bijna zes meter. De tent heeft een doorsnede van twintig meter en kan windstoten opvangen tot 8 Bft. Voor het eerst opgebouwd in 2017 op het strand in Noordwijk. Het tijdelijke theater staat in juli 2018 in de duinen van Noordwijk, waar de voorstelling Isadora wordt uitgevoerd
• Foto’s Studio Akkerhuis.

Boek: Booming Bamboo. Pablo van der Lugt (Uitgeverij Materia, 192 pagina’s, 25 euro) www.boomingbamboo.com

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 3 van 2018