Patrick Kuijer: Specialist in complex metselwerk

Wanneer er een specialistische metselwerkklus is, weten aannemers en architecten Ben Kuijer Metselwerken te vinden. Zoals IBB Kondor bij museum de Lakenhal in Leiden, waar met maar liefst 13 verschillende dubbelgebakken vormstenen van Petersen Tegl bijzondere gevels aan de Lammermarkt en de binnenplaats zijn gerealiseerd. Vooral de lampetten onder de driehoekige erkers zijn een kunststukje.

Lakenhal in Leiden

De Lakenhal in Leiden was een grote klus voor ons bedrijf, gedurende 6 maanden zijn 2 tot 7 metselaars aan het werk geweest, voornamelijk aan de Lammermarkt en op de binnenplaats”, vertelt Patrick Kuijer, die aan het roer staat van het metselwerkbedrijf dat deze klus uitstekend klaarde. Kuijer zit al lang in het vak. Na de MTS ging Patrick Kuijer (1978) aan de slag als uitvoerder bij bouwbedrijf van den Hengel in Soest en sinds 2003 staat hij aan het roer van Ben Kuijer Metselwerken. Dit bedrijf – eveneens gevestigd in Soest – is in 1989 opgericht door zijn ouders. Het telt nu zo’n 50 medewerkers en is zowel in nieuwbouw als restauratie actief. “Tachtig procent van ons werk betreft woningbouw, tot de overige 20 procent behoren een kerk in Veenendaal, een moskee in Utrecht, een molen in Soest en een museum in Leiden.”

Akoestisch metselwerk

“Op de nieuwe overdekte binnenplaats van Museum de Lakenhal in Leiden worden bijeenkomsten en presentaties gehouden, daarom is de akoestiek belangrijk. Om het geluid te absorberen, hebben we de nieuwe muur gemetseld met open stootvoegen en diagonaal afgesneden stenen, in de spouw daarachter is geluidabsorberend isolatiemateriaal aangebracht”, legt Kuijer uit. Op deze wijze is met 5 procent perforatie in het metselwerk 45 procent geluidsabsorptie bereikt, volgens adviesbureau LBP Sight.

Muizentanden

Het meest in het oog springende metselwerk is de nieuwe gevel van de Lakenhal aan de Lammermarkt. Die is tot op de hoogte van de dakranden van de belendende bebouwing gemetseld in een getande vormsteen in halfsteensverband. Kuijer: “Metselaars werken doorgaans alleen horizontaal aan de draad, maar hier hebben we ook met verticale loodlijnen gewerkt, omdat de muizentanden exact boven elkaar moesten liggen. Voor de bogen in deze gevel en voor de driehoekige lampetten heb ik onze beste metselaars ingezet, dat zijn echte specialisten.”

Metselwerk uitgetekend

Bureau Happel Cornelisse Verhoeven Architecten (HCVA ) heeft het metselwerk in de gevel compleet uitgetekend, elke steen staat op de tekeningen. Die zorgvuldigheid en het vakwerk van Kuijer hebben geresulteerd in superstrak metselwerk. Vanuit welke hoek je ook kijkt, de lijnen zijn kaarsrecht, alles klopt precies. Voor al het nieuwe metselwerk in de Lakenhal is een eigentijdse dubbelgebakken grijs gemêleerde bakstenen van de Deense fabrikant Petersen Tegl toegepast. Op de tekeningen van de architect staan wel 13 verschillende vormstenen.

Klampmetselwerk

Vergeleken met de Lakenhal is het metselwerk voor Woontoren Belvedère eenvoudiger, maar wel bijzonder. De staat op een prominente plek in Hilversum en is aan alle zijden zichtbaar. René van Zuuk Architekten ontwierp daarom een alzijdig gebouw met een sculpturale vorm. In verband met leidingen in de grond was de maximaal toege-stane footprint 450m². Om de gewenste 55 appartementen te kunnen realiseren maakte Van Zuuk een in vier richtingen uitkragend gebouw. Door aan beide zijden van de kern dezelfde hoeveelheid materiaal te verwerken, zorgt de constructie voor zijn eigen balans. In de gevel komen diverse metselwerkverbanden voor, waaronder vlakken met klampmetselwerk. Voor het klamp metselen – op de smalle kant van de steen – is vanwege de optredende windbelasting, een draagvlak noodzakelijk van tenminste 65 mm, dus minimaal een waalformaat. Kuijer: “De laagmaat van de kaders in gewoon metselwerk wijkt af van de vlakken met klampmetselwerk. Dan moet je lijnen vinden waar je de metselwerkwapening door kunt trekken. Uiteindelijk moet het helemaal een verband worden in één geheel. Dat is gelukt”.

Doorstrijkmortel

De kaders en baksteen- en betonlateien zijn gemetseld met doorstrijkmortel. “Dat werkt sneller, is mooier en steviger.” De verlijmde steenstrips aan de buitenplafonds zijn gezaagd uit dezelfde baksteen als voor de kaders. “Steenstrips is juist weer moeilijker werken, het is daardoor arbeidsintensiever.”

Van IJsselsteentjes en diamantkopjes

Daarnaast werkt Kuijer bij restauraties of reconstructies soms met oude stenen, zoals bij Molen de Windhond die in 1930 is afgebroken en in 2008 iets verderop herbouwd in Soest. “Het metselen met de kleine originele 18e eeuwse IJsselsteentjes nam enorm veel tijd in beslag, het duurde eindeloos voordat je de hoogte in ging.” Nu straalt en draait de molen weer als eeuwen geleden. Bij de renovatie en uitbreiding van het voormalige Lutherse Diaconessen ziekenhuis aan de Koninginneweg, later stadsdeelkantoor Oud-Zuid Amsterdam, tot appartementengebouw La Reine heeft Kuijer bijzonder veel stenen op maat moeten zagen. “Het metselwerk van de nieuwbouw is exact zo uitgevoerd als het oorspronkelijke uit 1898, met hanekammen, bogen en sierlijsten. Naast baksteen in diverse kleuren, vormen en maten – we hebben zo’n 20% van de stenen ter plekke gezaagd op basis van de uitslag van de architect – werkten we bijvoorbeeld met natuurstenen diamantkopjes. Net als in de Lakenhal, werkten we ook hier met horizontale en verticale draden.”

Kolumba tegl

Andere bijzondere stenen waar Kuijer mee werkt zijn o.a. Zero stenen, Clickbricks en Kolumba stenen. De Kolumba is 108 x 38 x 540 mm groot en ontworpen door Petersen Tegl uit Denemarken met architect Peter Zumthor voor het Kolumba Museum in Keulen. Kuijer heeft de Kolumba onder meer toegepast in de woning van architect Frank van Manen op IJburg. “Voor Frank van Manen hebben we het metselwerk van zijn huis op het Zeeburgereiland uitgevoerd, in de Kolumba steen van Petersen Tegl. Die lange dunne steen is erg mooi, maar wel tijdrovender om te metselen.” De voeg is 21 mm hoog (doorgaans is een voeg 8-12 mm hoog) en heeft een grove korrel.

Kozijnen achter metselwerk verborgen

Over de gehele woning heen zijn terugliggende vierkante vlakken aangebracht, al naar gelang de ruimte erachter gevuld met glas en/of metselwerk. Voor die terugliggende gevelvlakken heeft de architect zelf de bakstenen in de lengte doormidden gezaagd, hier zijn de voegen gepointerd met een doorstrijkvoeg. De kozijnen zijn achter het metselwerk verborgen. De kozijnen zijn eerst geplaatst, vervolgens afgedekt tegen vervuiling en pas daarna is het metselwerk opgetrokken. De lateien boven de ramen zijn geprefabriceerde metselwerk lateien uit de fabriek van Petersen Tegl. De stenen zijn van boven uitgezaagd, daarin worden wapeningsstaven aangebracht en opgevuld met beton. Van onderaf oogt het als metselwerk. De lateien zijn iets langer dan de gevelopeningen, waardoor de lateien zo goed als onzichtbaar in het metselwerk opgenomen worden. De dilatatievoegen lopen getand door de stootvoegen naar boven. Ze zijn met kit gevuld en afgevoegd, waardoor ze onzichtbaar zijn. De uitstekende stenen helpen klimmende planten naar boven. Op deze stenen is het stempeltje van Petersen Kolumba zichtbaar.

Uitstervend ras?

Kuijer: “Het resultaat was zo naar tevredenheid, dat we vervolgens meer projecten voor Van Manen en zijn bureaus NAT architecten en Quay architects uitgevoerd hebben. Hij belt me soms ook voor advies over metselwerk, techniek en stenen.” Van Manen: “Ik heb vaak contact met Kuijer over bijzonder metselwerk. Helaas kan ik niet altijd met hem werken, omdat aannemers met hun eigen metselaars willen werken. Maar dankzij hem weet ik in de ontwerpfase al wat de kosten van de bijzondere metselwerken zijn, en ook waarmee ik met de details rekening moet houden. Ik werk graag met Kuijer, hij heeft echte vakmensen in dienst die juist leuk vinden om iets buiten standaard te doen.” Ook Kuijer heeft last van stagnatie in de bouw en de PFAS-crisis zorgt voor vertraging in projecten. Specialisten in de bouw dreigen zo voorgoed te verdwijnen, waaronder metselwerkspecialisten,” verzucht Kuijer.