Weaverbirds- principe van Joeri van Ommeren

Onderzoek

Weaverbirds- principe van Joeri van Ommeren

Door: Peter de Winter | 06-02-2016

Het Chikanga Community Center in Zimbabwe, is een project van stedenband Haarlem-Mutare. Het gebouw is van de hand van de Haarlemse architect Joeri van Ommeren. Zelf zegt hij dat het ontwerp op het eerste gezicht niet het meest indrukwekkende voorbeeld is van hoe je stenen stapelt, maar daar ging het niet om. De echte schoonheid zit in de grotere betekenis voor de wijk, de lokale (duurzame) bouwkunst en het ambacht.

Chikanga is een buitenwijk in ontwikkeling in de Zimbabwaanse stad Mutare. Sociale samenhang is essentieel voor de ontwikkeling van een gezonde woonwijk. Het Chikanga Community center faciliteert die samenhang door middel van een huiswerkruimte, een bibliotheek, een gemeenteloket en een flexibel te gebruiken activiteitenruimte. Het kantoor van de Haarlem-Mutare Citylink en een kinderspeelplaats maken het gebouw tot bruisend hart van de wijk.

Weaverbird-principe

Het ontwerp van het Community Center is het resultaat van een vruchtbare Nederlands-Zimbabwaanse samenwerking. Het gebouw is ontworpen naar het Weaverbird-principe. ‘Althans, ik heb het achterliggende bouwprincipe zo genoemd’, zegt architect Joeri van Ommeren. Hij legt uit dat de Zimbabwaanse weaverbird, net als veel andere vogels, zijn nest maakt van gras. Maar slim als het beest is, hangt hij het nest aan het uiteinde van een dunne tak. Op die manier houdt hij rovers op afstand. Bovendien weeft de vogel de ingang aan de onderkant van het nest. Zo houdt hij de boel van binnen droog tijdens stortbuien. Het resultaat, zegt Van Ommeren, is wonderschoon en uniek in zijn eenvoud. Voor het Community Center gebruikte hij dit principe om tot zijn ontwerp te komen; gebaseerd de synergie van lokaal vakmanschap, bekende materialen en ontwerpenergie.

Geen replica

‘Begrijp me niet verkeerd; het Community Center is geen replica van het nest op grote schaal. Ik bedoel het Weaverbird-principe als metafoor. Het vogeltje weet als geen ander wat zijn ontwerpuitgangspunten zijn, zeg maar het PVE, en vertaalt dat naar goed begrepen ‘ingenieurs kunst’. En wat gras is voor het beestje, dat zijn lokaal geproduceerde bakstenen en lokale bouwmethodes voor de Zimbabwaan. In dit land krijg je geen steen op elkaar als niet iedereen het erover eens is. Wil je dus iets voor elkaar krijgen, dan moet je een ontwerp maken en een bouwmethode kiezen die voor de lokale bevolking even vanzelfsprekend zijn als het nest voor de Weaverbird. Je zult dus in gesprek moeten gaan met de metselaars die er wonen en werken om tot een vraaggestuurde aanpak te komen. En ik ben best trots op het eindresultaat. Het is een low-budget en low-tech gebouw geworden, dat door de plaatselijke bevolking toch als comfortabel en futuristisch ervaren wordt.’

Low-tech

Het community center is volgens Van Ommeren het eerste duurzame gebouw in zijn soort in Mutare. De door de zon opgewarmde lucht onder het dak zorgt voor een luchtstroom boven het verlaagd plafond. Deze luchtstroom zorgt voor een drukverschil waardoor de vertrekken natuurlijk worden geventileerd. Dit principe wordt vaker toegepast in Zimbabwaanse woningbouw, echter maakt de open dakconstructie en de toepassing op deze schaal dit project uniek in zijn soort. ‘De kenmerkende dakvorm maakt deze duurzame oplossing begrijpelijk en is daarmee een logisch alternatief voor de airconditioner’, meent de Haarlemse architect. ‘Bovendien is het systeem goedkoop en blijvend duurzaam. Tijdens de openingsceremonie bewees het dak zijn kwaliteit. Terwijl het buiten dik 35 graden was, was het voor de ruim honderd gasten binnen goed uit te houden. Het werd binnen niet warmer dan 24 graden.

Kennisoverdracht

De functionele waarde van het Community Center is groot voor Chikanga, zegt Van Ommeren. Hij voegt eraan toe dat we in Nederland gewend zijn gebouwen neer te zetten die voorzien in tal van behoeftes uit de regio. Op die manier naar een gebouw kijken, is relatief nieuw voor Zimbabwe. Daarom is er tijdens het ontwerp- en bouwproces vooral ingezet op kennisoverdracht. Weliswaar waren er weinig contactmomenten – Van Ommeren ging 5 x naar Zimbabwe – en moest hij zijn ontwerp realiseren met beperkte financiële middelen, toch zijn er in zijn ogen resultaten behaald die ook op lange termijn impact zullen hebben. Het resultaat is volgens Van Ommeren een passie-gedreven proces geweest dat
voelbaar was in alle lagen van het project; van planoloog tot metselaar.

Pilotproject

Het Community Center is naar zijn zeggen een pilotproject: in zijn functie, zijn architectuur en zijn bijdrage aan het lokale ontwerp- en bouwambacht. ‘Een activiteitencentrum is nieuw voor deze streek, maar vervult nu wel meerdere functies. Zo zijn er in dit land meer religieuze stromingen dan bij ons achternamen. Die gezindten kunnen de centrale hal huren en daarmee genereert het centrum inkomsten. Ook zijn er plekken voor huiswerkbegeleiding. Dat maakt in Zimbabwe, vooral voor meisjes, het verschil tussen wel of niet naar school gaan. Ik vind het resultaat dan ook prachtig. Wat we hier samen hebben neergezet, is veel meer dan een gebouw. Voor een architect is het misschien niet het meest
indrukwekkende voorbeeld van hoe je stenen stapelt, maar daar ging het hier niet om. De echte schoonheid zit in de grotere betekenis voor de wijk, de lokale (duurzame) bouwkunst en het ambacht.

Tekst: Peter de Winter
Fotografie: Joeri van Ommeren
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL 6/2016

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.

Gerelateerd

Tags: , ,

    Schrijf een reactie

    Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.