Op weg naar het Cobramuseum, naar de opening van de prachtige tentoonstelling ‘Constant, van Cobra naar New Babylon’, reed ik erlangs. Het KPMG-gebouw in Amstelveen staat er nu nog in volle glorie. Maar dat zal niet lang meer duren als het aan de eigenaar van het gebouw, CRI Residence Amstelveen, ligt. Max van Huut, de architect, verloor immers het kortgeding dat hij had aangespannen tegen CRI.
CRI wil de gevel slopen en van het geheel een luxe appartementencomplex maken, gericht op expats. Nadat KPMG vertrok stond het gebouw jaren leeg. Slechts een klein deel is verhuurd aan het bedrijf Atos. CRI heeft getracht er een hotel van te maken, studentenwoningen of een zorgcomplex. Al deze initiatieven zijn gestrand. CRI schakelde vervolgens architect Marcel van der Schalk in. Deze was, toen hij nog in dienst was van het befaamde architectenbureau Alberts & Van Huut, ook al bij de bouw betrokken. De door Van der Schalk ontworpen nieuwbouw heeft tot gevolg dat er niets meer overblijft van de gevel van het gebouw, althans zo blijkt uit het vonnis. Voor de zo bekende organische bouwstijl komt een wit, neoclassicistisch aandoend bouwwerk met uitsluitend rechte hoeken en ramen in de plaats.
Het grootste ongenoegen van Van Huut was dat een deel van zijn gebouw zou worden afgebroken, zonder hem daarbij te betrekken. Hij deed een beroep op zijn persoonlijkheidsrecht. Dit geeft de maker het recht om zich te verzetten tegen wijziging, of misvorming, verminking of aantasting van zijn werk, dat nadeel kan toebrengen aan zijn eer en goede naam. De vraag die hier beantwoord moet worden is: ‘Was het nodig om Van Huut bij de bouwplannen te betrekken?’ Denken we aan de zaak Ruijssenaars, onlangs nog in Den Haag, zou je zeggen dat dat had gemoeten. Ruijssenaars liet destijds te laat zijn bezwaren horen, toen een deel van zijn werk al werd gesloopt. Bovendien had de rechtbank Leeuwarden in een vergelijkbare zaak in 1994 al eens in het voordeel van de architect geoordeeld. Maar er is hier iets anders aan de hand. Van Huut heeft namelijk niet het gehele gebouw ontworpen. Het casco, de plaatsing en het formaat van de ramen, de ingangen en de liften en de kettingstructuur van de gebouwen was door architect Klunder al bedacht. Slechts de gevel is door Alberts & Van Huut ontworpen. En het is de gevel die in de nieuwe plannen met de grond wordt gelijkgemaakt.
Ik schreef eerder over de zaak Jelles/Zwolle. De Hoge Raad heeft geoordeeld dat bij totale vernietiging geen sprake is van wijziging, aantasting, verminking of misvorming van een werk. Met het auteursrecht c.q. persoonlijkheidsrecht in de hand komt een architect bij sloop dus niet verder. Wel kan er dan nog sprake zijn van misbruik van recht. Er vindt dan een belangenafweging plaats. De belangenafweging doet de rechter in de zaak van Van Huut ook, maar valt in het voordeel van CRI uit. Het gebouw stond al zes jaar leeg en CRI had flink moeten afschrijven. Leegstand is slecht voor de maatschappij en de gemeente Amstelveen. Ook vond de rechter dat CRI voldoende had gedaan om met behoud van de gevel plannen te realiseren om het gebouw weer te kunnen exploiteren. Bovendien zou CRI 80 miljoen euro investeren. Een zo iconisch gebouw als het KPMG-gebouw, dat in het rijtje organische bouwstijl van Alberts & Van Huut valt, zoals ook het ING gebouw in Amsterdam Zuidoost en van de Gasunie in Groningen, staat er straks niet meer?
Aantasting werk
Dat valt nog te bezien. Van Huut heeft hoger beroep ingesteld tegen de uitspraak. Uit het telefoongesprek dat ik voerde met de advocaat van Van Huut blijkt dat in het vonnis een belangrijk verweer van Van Huut niet is meegenomen. CRI zal een deel van de gevel niet slopen, te weten het deel waar Atos in zit. Dat verandert de zaak. Dan is er geen sprake van totale vernietiging, maar van het vernietigen van een deel van het werk. En in dat geval kan Van Huut wel een beroep doen op zijn persoonlijkheidsrecht. Voldoende argumenten om aan te voeren dat er sprake is van een aantasting van het werk. Een belangenafweging vindt dan niet plaats. Maar of met het hoger beroep de nu toegestane sloop nog kan worden tegengehouden is de vraag. Wordt dus vervolgd!
Tekst: Ruby Nefkens- advocaat intellectueel eigendom, ICT, design, architectuur, kunst, media
Dit artikel werd gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 3 van 2016
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
Amsterdam,
architect,
iconisch gebouw,
KPMG gebouw,
recht volgens Ruby,
sloop,
van der Schalk,
wet en regelgeving