Mies tentoonstelling in Schunck

In het Schunck Glaspaleis in Heerlen – zelf een prachtig voorbeeld van gerestaureerde modernistische architectuur – is nu een tentoonstelling te zien over het behoud van moderne gebouwen. De onderzoeken en ontwerpen voor de restauraties van vijf gebouwen van Mies van der Rohe zijn hier zo uitgebreid gedocumenteerd, dat de expositie, getiteld Mies en de erfenis van het modernisme, vooral op restauratieprofessionals gericht lijkt. Voor hen is een bezoek bijna een must.

Recente restauraties van Mies’ gebouwen

Vijf gebouwen van architect Ludwig Mies van der Rohe (Aken 1886 – Chicago 1969) staan centraal in de expositie Mies en de erfenis van het modernisme. Ze zijn alle vijf in de periode 2005-2015 gerestaureerd, met uitzondering van de fabriek Verseidag in Krefeld, waar de restauratie nog in uitvoering is. Qua functie, schaal en materialisering zijn ze juist zeer verschillend, zodat er voor elke architect die betrokken is bij een restauratie van moderne architectuur veel aanknopingspunten te vinden zijn.
Het gaat om twee vooroorlogse projecten uit de periode dat Mies van der Rohe nog in Duitsland woonde en werkte, en daar o.a. aan het hoofd stond van het Bauhaus, en drie projecten in Chicago, waarnaar hij in 1938 emigreerde en waar hij o.a. de leiding kreeg op de faculteit Architectuur op de Illinois Institute of Technology (IIT).

Film en bouwfragmenten

De opzet van de tentoonstelling is overzichtelijk en in de stijl van Mies ingericht in de kelder van het Glaspaleis. Vanaf de entree loopt de bezoeker eerst langs een overzicht van de 80 bouwwerken die Mies van der Rohe in ruim 60 jaar realiseerde, vormgegeven als een tijdlijn met per project een foto en een korte toelichting.
Aan het eind van deze gang lonkt een enorm filmscherm – 5 screens van elk 4 meter breed – waar een artistieke impressie van de vijf gebouwen wordt geprojecteerd, gemaakt door Dominique Müller & Fabian Wegmüller samen met Detlef Weitz. De sfeer en ruimtelijkheid komen hierin goed tot uitdrukking. Soms lopen de beelden van de 5 schermen in elkaar over, soms lopen er beelden parallel. Zittend op een originele Barcelonabank kun je de beelden ondergaan en de gebouwen ervaren alsof je er zelf rondloopt.
Naast het scherm is een ruimte met originele, soms aandoenlijke fragmenten van gebouwen en meubels van Mies van der Rohe, die bij restauraties zijn vervangen, zoals een inbouwspot, bedpanelen en verroeste ramen.

5 gebouwen x 3 thema’s

Tegenover de projectiewand staan in een strak grid de vijf projecten gedocumenteerd:
– Huis Tugendhat in Brno, gebouwd in 1929- 1930 en gerestaureerd in 1985 en in 2010- 2012.
– De Verseidag-fabriek in Krefeld is gebouwd in de jaren 1930-35. Het verlaten complex is uitgebreid onderzocht en gedocumenteerd door studenten Architectuur van de RWTH Aken, de restauratie is lopend.
– 860-880 Lake Shore Drive Apartments in Chicago, twee torens gebouwd in 1951 en gerestaureerd in 2007-2009.
– De Robert F. Carr Memorial Chapel op de campus van de IIT in Chicago, gebouwd in 1952 en gerestaureerd in 2008-2015.
– De S.R. Crown Hall, het gebouw van de faculteit Architectuur van de IIT in Chicago, gebouwd in 1956 en gerestaureerd in 2005.
Per gebouw worden vele aspecten uitgediept, die bij het behoud van modern erfgoed van belang zijn. Die aspecten zijn weer ingedeeld in drie hoofdgroepen: context, huid & skelet en interieur. Sonja Beeck van het Berlijnse vormgevingsbureau Chezweitz ordende de vracht aan informatie op 15 eilanden (3 per project), die mooi in het kolommengrid van het Glaspaleis passen. Elk eiland bestaat uit kartonnen schijven die in elkaar grijpen en zo samengestelde tafels vormen, in effen wit, zilver of zwart of met prints van details van kenmerkende materialen.

Chirurgenwerk door restauratoren

In foto’s, oude en recente bouwtekeningen, originele bouwelementen en materialen, collages, maquettes en rapporten kun je het ontwerp, de bouw, eerdere verbouwingen, het verval en de restauratie nauwgezet volgen. Bij de meest recente restauraties zijn naast architecten restauratoren van wezenlijk belang geweest, zij zijn materiaalexperts die als chirurgen te werk gaan. Het materiële aspect van restauraties krijgt in deze expositie de nadruk. “Mies’ secure materiaalgebruik vraagt immers om renovatie op basis van nauwgezet onderzoek” vindt Schunck-curator Andrea Croé. Opgegroeid als dochter van een restaurator en opgeleid als architect, wil Croé met deze expositie pleiten voor zorgvuldige omgang met het modernistische architecturale erfgoed, waarbij de oorspronkelijke materialen en kleuren zo veel mogelijk hersteld worden.

Glaspaleis en Wiel Arets

Dat pleidooi geldt alle bedreigde modernistische architectuur, maar in het bijzonder die in Heerlen en omgeving, waar veel gebouwen uit die periode de slopershamer trof. Het Glaspaleis dat Frits Peutz in 1933 ontwierp voor warenhuis Schunck werd ook twee maal bijna gesloopt. Dankzij de renovatie door architecten Jo Coenen en Wiel Arets en herbestemming tot multifunctioneel cultureel centrum is het Glaspaleis behouden voor de toekomst. Van enig contact tussen Frits Peutz en Ludwig Mies van der Rohe is overigens geen enkele aanwijzing.
Wiel Arets komen we ook nog tegen in de tentoonstelling: hij heeft als decaan van het IIT in Chicago het interieur van de de S.R. Crown Hall aangepast en hij woont in een van de Lake Shore Drive Apartments, waarvan hij de indeling recent heeft aangepast.

Mies en de erfenis van het modernisme is te zien t/m 7 augustus 2016 in Schunck, Heerlen.

Tekst en fotografie Jacqueline Knudsen
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL 03 2016

Gerelateerd

• Bauhaus in Amsterdam
• 100 jaar Bauhaus
• Lezing landschapsarchitectuur in Schunck
• Verseidag Krefeld Mies van der Rohe - symposium
• Heerlen Rooftop Project- Uit je dak
• Uitreiking Euregionale Architectuur Prijs