Een eerste stap op weg naar circulair ontwerpen en het ‘weten’ van toenemende materiaalschaarste is de oprichting van Circular.Cloud, een onafhankelijk platform met als doel de hoeveelheid afval te elimineren door bouwmaterialen een identiteit te geven in een register voor materialen. Circular.Cloud is een initiatief van CAD & Company en de Architekten Cie en wil gebouwinformatie op element- en componentniveau via een zogenoemd gebouwpaspoort toegankelijk maken.
Eerste vraag van het gesprek is of er überhaupt grondstofschaarste is in de bouwsector. Hans Hammink van de Architekten Cie uit Amsterdam meent van wel. Als voorbeeld noemt hij koper, zink, aluminium, mangaan en vanadium die in de nabije toekomst steeds schaarser gaan worden. ‘En dan kan je je schouders ophalen over mangaan en vanadium, maar het zijn wel essentiële bestanddelen van een staallegering. Tot het moment waarop er een gelijkwaardige vervanger is voor deze materialen kan het bij toenemende schaarste een probleem worden. Rivierklei waarvan bakstenen gemaakt worden, is daarentegen een biobased grondstof die vooralsnog onbeperkt voorhanden is, maar de baksteenproductie zelf kost een enorme hoeveelheid fossiele brandstof en die wordt steeds schaarser en dus duurder.’
Grondstofverbruik
Het gaat volgens Hammink niet uitsluitend om materiaalschaarste maar ook om de bouwsector als een van de grootste grondstofverbruikers. ‘Dus los van de vraag of de grondstoffen van bijvoorbeeld cement opraken, staat vast dat de hoeveelheid energie die nodig is om cement te produceren enorm is. We zullen dus moeten innoveren op dit gebied en grondig nadenken over toepassing van materialen als cement en de hoeveelheid grondstoffen en energie die we verbruiken als bouwsector.’ Los van de hoeveelheid grondstoffen die de bouw gebruikt, komen daarbij nog alle transportbewegingen en de hoeveelheid energie en afval die de productie van bouwmaterialen kost. De bouwsector zal dus grote stappen moeten zetten als het om circulair denken en doen gaat. En ingewikkeld is dat volgens Hammink in wezen niet.
Bouwmaterialen recyclen
‘Met een dosis gezond verstand kom je al een heel eind. De bouw is een lineair proces en wat we moeten gaan doen, is de materiaalcirkels sluiten. Dat kan door een gebouw zodanig te ontwerpen dat je alle materialen ervan kunt hergebruiken. Als dat niet gaat, ontwerp dan zo dat een gebouw op onderdelen herbruikbaar is. Als dat niet gaat, bekijk je of kleine onderdelen als de rubbers, het glas of de profielen van kozijnen herbruikbaar zijn. Pas als je dat gehad hebt, ga je bouwmaterialen recyclen. Deze laatste variant komt neer op materiaal ‘kapot’ maken tot bijvoorbeeld granulaat om er iets nieuws van te maken en dat staat op de laagste sport van circulair handelen.’
Verdienmodellen
Hammink erkent dat producenten van reguliere bouwmaterialen bepaald niet zitten te wachten op circulaire bouwprocessen. Als eenmaal geproduceerd bouwmateriaal in de cirkel blijft, dan is er in theorie steeds minder bouwmateriaal nodig. Waar het volgens hem dus om gaat, is andere economische verdienmodellen bedenken. Als voorbeeld van zo’n verdienmodel in de circulaire economie noemt hij Mitsubishi dat de liften leverde voor Circl, het ABN AMRO paviljoen aan de Amsterdamse Zuidas ontworpen door de Architekten Cie. ‘Mitsubishi leverde de lift niet aan de opdrachtgever, maar geeft hem in bruikleen. De opdrachtgever betaalt per liftbeweging terwijl de leverancier eigenaar van de lift blijft. Het verdienmodel zit ’m naast beweging in onderhoud en eventueel installeren van updates.’ Hammink vertelt dat ook een partij als De Groot en Visser, leverancier van de gevel van Circl, serieus bezig is met de ontwikkeling van een circulair verdienmodel met betrekking tot de gevel.
Fundamentele veranderingen
Op de vraag of het onvermijdelijk is dat alle toeleverende partijen in de bouw er wijs aan doen circulaire verdienmodellen te ontwikkelen, zegt Hammink dat de overheid ernaar streeft dat de Nederlandse economie in 2050 voor 100 procent circulair is. In 2030 moet dat cijfer rond de 50 procent liggen. ‘Het is dus een feit dat de circulaire economie aanstaande is en dat er wet- en regelgeving op dat vlak in de maak is. Als het om materiaal- en energieverbruik gaat, staan de bouwsector dus fundamentele veranderingen te wachten en dan kan je als fabrikant dus maar beter beginnen met nadenken over circulaire verdienmodellen. Dat geldt overigens ook voor de Cie. Ook wij zullen fundamenteel moeten
nadenken over hoe we onze ontwerpopgaven circulair kunnen invullen.’ Een eerste stap op weg naar circulair ontwerpen en het ‘weten’ van toenemende materiaalschaarste is de oprichting van Circular. Cloud, een onafhankelijke tool met als doel de hoeveelheid afval te elimineren door bouwmaterialen een identiteit te geven in een register voor materialen. Circular.Cloud is een initiatief van CAD & Company en de Architekten Cie en wil gebouwinformatie op element- en componentniveau via een zogenoemd gebouwpaspoort toegankelijk maken. Dat gebeurt door circulaire informatie toe te voegen aan het 3D-model om zo inzichtelijk te maken welke elementen en componenten van een gebouw op termijn herbruikbaar zijn. Zo’n paspoort is in de renovatie- en sloopfase van gebouwen een onmisbare schakel in de circulaire economie.
Materialenpaspoort
De economische crisis is wat circulair denken betreft een zegen voor de Cie geweest, zegt Hammink. ‘Het dwong ons na te denken over waar we mee bezig zijn en de ontwerpopdracht voor Circl was aanleiding de circulaire kennis, die we in de loop van de jaren opdeden, in de vorm van een gebouwpaspoort te gieten. ‘In overleg met ABN AMRO hebben we dat paspoort ontwikkeld en toen kwam de handelaar in ons naar boven. Wat bleek, was dat een gebouwpaspoort van toepassing kan zijn op elk gebouw. Tegelijkertijd ontdekten we dat een gebouwpaspoort maken niet tot de corebusiness van een architectenbureau hoort en dat het beter is die activiteit in een apart bedrijf onder te brengen. En daarom hebben we samen met CAD & Company Circular.Cloud opgericht.’ Het aandeel van de Architekten Cie is dat ze het gebouwpaspoort hebben bedacht. CAD & Company levert de software waarop de circulaire data van het paspoort draait. ‘Overigens verdient ABN AMRO een groot compliment omdat dit bedrijf als eerste opdrachtgever dit initiatief mogelijk maakte. Dat was van cruciaal belang. Zonder hun steun was het paspoort niet zo snel van de grond gekomen. Inmiddels hebben we opdrachten voor drie nieuwe paspoorten.’
Early adopters
Een gebouwpaspoort maken mag dan geen corebusiness voor een architectenbureau zijn, er is toch een aantrekkelijke businesscase van te maken. ‘De eerste markt waarop we ons richten, zijn opdrachtgevers die graag de early adopters van de circulaire economie willen zijn. Met deze partijen willen we het product verder ontwikkelen. Dat is beslist nodig want het paspoort is in zijn huidige vorm nog veel te duur om het grootschalig te kunnen uitrollen. Ons uiteindelijke doel als Circular.Cloud, is dat het paspoort voor relatief weinig geld te koop is, maar dat je een bepaald abonnementsgeld per jaar betaald. Een soort Spotify verdienmodel waarbij de gebruiker voor een vast bedrag per maand onbeperkt toegang heeft tot de data die in de online bibliotheek liggen opgeslagen. Bij Spotify kan je door streaming naar muziek uit een enorme database van nummers luisteren. Bij ons kan je op termijn beschikken over alle beschikbare data van bouwmaterialen in gerealiseerde gebouwen. Dat documenteren, registreren en archiveren van materialen in gebouwen, maakt hergebruik een stuk eenvoudiger. Het doel en de verwachting is dat de databank de hoeveelheid afval gaat reduceren en slim dus circulair ontwerpen gaat stimuleren, maar voordat het zover is, zijn we wel een paar jaar verder.’
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 6 van 2017
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
Circulaire economie,
gebouwpaspoort,
hergebruik materiaal,
recycling