BILT-woning Utrecht: circulair en flexibel bouwsysteem

Op het Kubuseiland in Leidsche Rijn Utrecht zijn de eerste twee woningen gerealiseerd met het innovatieve bouwsysteem BILT. De woningen kunnen eenvoudig meegroeien en -krimpen met de wensen van de bewoners. De toegepaste onderdelen worden geprefabriceerd, op de bouwplaats geassembleerd en zijn herbruikbaar. De huizen zijn onderhoudsvrij en leveren energie. 

Architect Hans Sluijmer is initiatiefnemer van het bouwsysteem BILT, dat hij samen met een team van ingenieurs en leveranciers ontwikkelt. Dat initiatief neemt hij na drie decennia het architectenvak uitgeoefend te hebben. Twee zaken zitten hem dwars: waarom is de bouwpraktijk zo weinig vernieuwd en is de middeleeuwse benadering nog steeds van kracht? En: waarom worden er na elk project zoveel containers sloop- of restmateriaal ongebruikt weggegooid?
Om beide problemen op te lossen begint hij in 2010, toen nog vanuit Architectuurbureau Sluijmer en Van Leeuwen, met de ontwikkeling van een nieuw bouwsysteem. Door op een systematische wijze met circulaire modules te bouwen wil hij eigenzinnige architectuur binnen het bereik van mensen met een bescheiden portemonnee brengen. Na het afscheid van zijn vroegere bureau eind 2014 stort Sluijmer zich fulltime op dit project, en in 2016 richt hij het bedrijf BILT op. Met BILT wil hij niet alleen huizen ontwerpen volgens het nieuwe bouwsysteem, maar ook projecten ontwikkelen en de woningen zelf bouwen.

Oude rotten en jong elan

BILT heeft zes aandeelhouders met een gelijk aandeel. Twee oude rotten: constructeur Jaap Westerman en architect Hans Sluijmer, een stille vennoot en drie jonge ingenieurs: bouwkundige Bart de Haan, constructeur Twan Remmits en architect Max Brobbel. Die laatste drie realiseren in 2017 de eerste woning met het nieuwe systeem en vormen samen met Hans Sluijmer het operationele team van BILT. In de modelwoning in Leidsche Rijn vestigen ze hun bureau.
Bart de Haan, die samen met Sluijmer aan de wieg van BILT staat, woont op de onderste twee lagen en het kantoor van BILT zit op de tweede verdieping. Het bedrijf wordt hoofdzakelijk gerund door de drie jonge ingenieurs dagelijks in raad en daad ondersteund door Jaap Westerman en Hans Sluijmer.

Circulaire totaaloplossing

Voor opdrachtgevers biedt BILT een totaalpakket: van ontwerp tot en met de oplevering en onderhoud. Op basis van standaard modules wordt een ontwerp voor een woning samengesteld. Die kan in een recordtijd worden gerealiseerd. Er is keuze uit een breed scala aan afwerkingen. Een huis kan eenvoudig aangepast worden aan veranderde wensen en de modules kunnen hergebruikt worden, geheel circulair dus.
Architect Max Brobbel licht de missie van BILT toe: ‘We zien de behoefte aan deze manier van bouwen opkomen bij particulieren en ook stimuleert de overheid energieneutrale en dus gasloze woningen, bijvoorbeeld door korting op hypotheek voor woningen met een EPC van < 0,4. We willen met dit bouwsysteem goede, circulaire en toffe gebouwen maken voor iedereen. Het is voor ons belangrijk dat alle bouwelementen altijd kunnen worden hergebruikt en dat een woning eenvoudig kan worden aangepast aan de wensen van een gebruiker – ook als deze veranderen in diens leven. Hierdoor is de total cost of ownership (TCO) veel lager dan die van de huidige traditionele bouw, of zelfs die van nul-op-de-meter-woningen. Dit komt doordat onze woningen energie opwekken, bestaan uit niet schaarse of gerecyclede materialen en omdat de aanpasbaarheid van de woningen sloop of verbouwing in de toekomst overbodig maakt. De bouwelementen kunnen uit elkaar worden gehaald en opnieuw in andere configuraties tot nieuwe woningen worden samengesteld, en aan het einde van hun levensduur geheel worden gerecycled’.

Doorontwikkeling

Het BILT bouwsysteem is nu in principe af en even verderop in Leidsche Rijn is najaar 2017 in zes weken de tweede woning met dit systeem gerealiseerd. Opdrachtgever Raymond de Haan: ‘Voor ons is de aanpasbaarheid van de woning essentieel, in verband met onze meervoudig gehandicapte dochter. Ook maakt het systeem zo’n huis voor ons betaalbaar.’ [€260-270.000].
Over vervolgopdrachten vertelt Brobbel: ‘Voor de wijk Waterrijk in Meerhoven in Eindhoven hebben we een plan gemaakt met 10 BILT-woningen, waarvoor wel belangstelling is, maar vooralsnog niet voldoende om het project te starten. Ook ontwerpen we een 11-tal paviljoenachtige gebouwen in Elst. Ondertussen werken we verder aan de verruiming van keuzemogelijkheden en verdere perfectionering van het bouwsysteem.’
Ook investeert BILT tijd en energie in de samenwerking met leveranciers. Brobbel: ‘Het is best lastig traditionele vormen van bouwen te veranderen met ons kleine bedrijf. Met leveranciers willen we afspraken maken om diensten te leveren in plaats van producten. We vragen ze nieuwe bouwonderdelen te ontwikkelen met een lange garantietermijn en de mogelijkheid tot hergebruik. Het vraagt overtuigingskracht van ons en lef van leveranciers om met BILT mee te gaan. Leveranciers moeten investeren om nieuwe onderdelen voor BILT te ontwikkelen.’ De BILT binnen- en buitenpanelen worden gemaakt door het bedrijf panel systems, dat hiervoor speciaal een assemblagelijn heeft opgezet. De kozijnen worden geleverd door Reynaers en de vloeren door PBS.

Gevel- en vloermodules

‘Het systeem bestaat uit compleet afgewerkte modulaire gevel- en vloerelementen als dragende delen. Uitwendige aluminium hoekprofielen en lateien verbinden de bouwelementen. Reynaers Aluminium was nauw betrokken bij de ontwikkeling van het systeem en leverde alle profielen voor panelen en vensters. Alle onderdelen worden geprefabriceerd en op locatie eenvoudig aan elkaar gebout. Ze sluiten naadloos op elkaar aan’, legt Brobbel uit. ‘De verdiepingshoge gevelpanelen zijn 120 cm breed en zijn gevuld met isolatiemateriaal van 30 cm dik en rondom afgewerkt met wit gecoat aluminium. Daardoor zijn ze onderhoudsvrij.’
De gevel kan al dan niet esthetisch worden afgewerkt met diverse materialen. In de modelwoning is de gevel met houten panelen ingevuld, in de tweede gerealiseerde BILT-woning is geen gevelbekleding aangebracht. Indien gewenst, kan de gevel van een drielaagse woning in twee dagen worden voorzien van een nieuwe afwerking.
De gevelpanelen zijn onderhoudsvrij, hebben een lange levensduur en kunnen hergebruikt worden in nieuwe BILT-woningen. ‘Zo kunnen bijvoorbeeld ouders, wanneer de kinderen het huis uit zijn, hun woning verkleinen en de overgebleven modules doorgeven aan hun kinderen of verkopen aan andere BILTwoningbouwers. Ik hoop dat er in de toekomst een soort handel in BILT-modules ontstaat, via een online datamanager van elementen. Ook kan ik mij voorstellen dat de handel via ons verloopt. Indien gewenst kunnen we zelfs de onderdelen controleren en repareren.’

Grote vensters met slanke profielen

Alle gevelopeningen zijn eveneens verdiepingshoog. In het BILT-systeem zijn alle typen ramen mogelijk: vaste en openslaande kozijnen, vouw- en schuifpuien. De bewegende delen zijn uitgevoerd als ‘hidden vent’, een verborgen vleugelprofiel waardoor de combinatie kozijn-bewegend deel zeer slank  is en het glasoppervlak dus groter is.
Brobbel: ‘We ontwikkelen nu met Reynaers kozijnen die zonder stelkozijn direct aan de kaders gekoppeld kunnen worden. Zo wordt het kozijn nog strakker en de productie efficiënter.’ De ramen zijn voorzien van triple glas en bieden een goede geluids- en thermische isolatie. De doorvalbeveiliging voor openslaande ramen op de verdiepingen is als integraal onderdeel van het bouwsysteem ontworpen.

Vrije indeling plattegrond

Niet alleen zijn de grootte, de hoofdvorm en de gevelindeling aanpasbaar, ook de indeling van de plattegrond van de BILT-woning kan eenvoudig worden gewijzigd. De maximale vrije overspanning is 8,4 m. De houten binnenwanden zijn verplaatsbaar, hierdoor kan elke gewenste indeling worden gemaakt. Het is zo eenvoudig dat de bewoners dit zelf kunnen doen.
Er zijn standaard binnenwandelementen en elementen waarin leidingen en ventilatiekanalen liggen. Met het oog op aanpasbaarheid van de indeling liggen de installaties van de woning, altijd goed bereikbaar, direct onder de modulaire vloer. De binnenwandelementen zijn 2,64 m hoog en hebben een breedte van 600 mm +/- 100 mm. De wanden kunnen worden geschilderd of afgewerkt met behang. De binnendeuren zijn kozijnloos en voorzien van magneetsluiting.

Zelfvoorzienend in energie

De combinatie van 30 cm dik isolatiemateriaal en zonwerend triple glas zorgt ervoor dat er nauwelijks verwarmd of gekoeld hoeft te worden. Mocht er toch behoefte zijn aan verwarming, vindt dit in de gasloze modelwoning plaats door infraroodpanelen. Brobbel licht toe hoe dat werkt: ‘Het paneel straalt net als de zon infrarood uit, dat verwarmt niet de lucht maar de objecten of mensen waar de stralen opvallen, het geeft dus dezelfde aangename warmte als de zon en kost heel weinig energie.’ In de modelwoning staan neutrale witte IR-panelen en er hangt een paneel met een afbeelding erop geplakt als schilderij aan een wand.
Naast IR werkt BILT nu ook mogelijkheden voor verwarming via balansventilatie en een warmtewisselaar. Door zonnepanelen is de woning zelfvoorzienend in energie. ‘Op het dak van de modelwoning liggen de meest efficiënte zonnepanelen en op de zuidgevel zijn nog twee panelen bevestigd die vooral goed werken bij laagstaande zon in de winter. Die panelen passen precies in het gevelraster. Van maart tot november 2017 produceerden we meer energie dan we verbruikten en leverden we energie aan het net, in november en december hebben we energie teruggekocht.’ Uiteindelijk leidt de overproductie van energie tot een positieve energiebalans, waarbij meer wordt opgewekt dan dat er wordt ingekocht.

Klantvriendelijk

Bewoners bepalen zelf hoe hun huis wordt en het proces van ontwerp tot oplevering is snel en transparant. De klant heeft één aanspreekpunt voor het ontwerp, de aankoop en de bouw van het huis. BILT is verantwoordelijk voor de inkoop en montage van alle onderdelen.
Het systeem biedt bewoners de mogelijkheid om de woning continu aan te passen aan veranderde omstandigheden. Daardoor kunnen ze op dezelfde plek blijven wonen (levensloopbestendig). En andersom: als bewoners juist ergens anders willen gaan wonen, kunnen ze hun huis demonteren en elders weer opbouwen.
‘BILT maakt zeer diverse woningen mogelijk, qua grootte, vorm, indeling en afwerking. De modelwoning bewijst dat we met ons flexibele circulaire bouwsysteem interessante architectuur kunnen maken’, concludeert architect Brobbel.

Tekst Jacqueline Knudsen Fotografie Jan Willem Schouten

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL 01 2018

Gerelateerd

• BILT-woning winnaar Reynaers Projectprijs 2017
• TEK Bouwsysteem in recreatiewoning
• Preview ArchitectuurNL 1 2018
• Circulaire paviljoens
• Zelf de boer op