Vernieuwing en uitbreiding museum en theater Singer Laren

Laren is een welvarende, deftige gemeente met als kroonjuweel het Singer. Dit cultuurcomplex bestaat uit een al even deftig museum naast een monumentale villa met een lommerrijke beeldentuin en een theater, dat dit najaar een nieuw gebouw kreeg van de jonge architectenbureaus krft en Oomen Ontwerpt. De benodigde bouwsom van 15 miljoen euro is grotendeels vergaard met een crowdfunding in ‘het Larense’. Voor een minder welvarend stadje met hetzelfde inwonersaantal zou de statige nieuwbouw dan ook een maatje te groot zijn geweest.

Vanzelfsprekend respecteert het ontwerp de Singer-historie, die teruggaat tot 1911 als het vermogende kunstenaarsechtpaar Willem en Anna Singer de museumvilla de Wilde Zwanen laat bouwen. Dit museum wordt in 1956 na de dood van Willem door zijn vrouw uitgebreid met een aansluitend theater. Na ruim 50 jaar is dit theater verouderd. Daarom wordt in 2012 met een architectenprijsvraag uitgeschreven voor nieuwbouw. De crux van het winnende ontwerp van KRFT en Oomen Ontwerpt (in de ontwerpfase nog samenwerkend als denieuwegeneratie) is een binnenplein dat het moderne theater verbindt met het een eeuw oude museum. Dit komt terug in de dominante baksteen maar vooral in de plattegrond.

Verbinding theater en museum Singer

De letterlijke verbinding van theater en museum is bij de gelijke dakranden van foyer en villa; over de gevelbreedte loopt daar een glazen dakraam dat helder daglicht geeft en deze knip in de architectuur verzacht. De halfronde glazen achtergevel van de foyer biedt maximaal uitzicht op de beeldentuin en loopt uit op een terras van grijs natuursteen, dat een logische aansluiting is op de grijze binnenvloer en de tuin. De fysieke museumentree is een langgerekte gang door de villamuur, herkenbaar aan brede omlijsting van messing. Saillant detail: op deze lijst staat De Denker van Rodin, die in 2007 uit de beeldentuin werd gestolen en zwaar beschadigd werd teruggevonden. Het gerestaureerde beeld kijkt nu contemplatief naar beneden, alsof hij ons eraan wil herinneren dat kunst andere aandacht vergt dan theater.
Met deze verbeterde verbinding van theater, tuin en museum wordt eindelijk invulling gegeven aan de oorspronkelijke wens van oprichtster en mecenas Anna Singer: een plek waar kunst, muziek, theater en natuur versmelten en waar iedereen zich thuis voelt. Bar en museumwinkel zijn openbaar toegankelijk, net als de beeldentuin en de daktuin op de foyer. Beide tuinen worden ingericht door Piet Oudolf en bloeien vanaf zomer 2018.

Hoogwaardige materialen

Wat als eerste opvalt in het binnenplein is de overvloedige toepassing van hoogwaardige materialen als messing, natuursteen, goudkleurige panelen en vooral veel hout. Het enige stoere en eigentijdse element is het plafond van naakt beton met een strak grid van verticale balken. De grijze vloer van natuursteen zorgt ervoor dat dit betonplafond niet al te veel uit de toon valt. Ook de overige kleuren zijn aards, wat eerder een bedaarde sfeer schept dan die van een vrolijk avondje uit.
De decoratie blijft beperkt tot een helder lijnenspel dat door het hele gebouw loopt. Raampartijen zijn verdeeld in strakke vierkanten, de balie heeft rechthoekige panelen en de trap heeft leuningen met opvallende spijlen. Het interieur oogt terughoudend, terwijl er toch genoeg is te zien. Eerder voornaam en smaakvol dan theatraal en feestelijk dus.

Theaterzaal: spannend en intiem

Wel spannend en intiem is de podiumzaal. De indeling is weliswaar klassiek, halfrond met balkon en geschakelde stoelenrijen met 400 zitplaatsen, evenveel als in het oude theater. Maar de uitvoering is geheel van kersenhout – van vloer tot plafond maar ook muren en prachtige gewelfde balustrade. Het dompelt de bezoeker onder in warmte. Het geometrische lijnenspel over de muren heeft hier ook een akoestische functie. Volgens de architecten is deze radicale keuze geïnspireerd op de binnenkant van een muziekinstrument, een referentie aan de oorspronkelijke muziekkamer van oprichter Anna Singer. Maar associaties met een deftig sigarenkistje zijn ook mogelijk. Onbetwistbaar is de avontuurlijke en toch uitnodigende sfeer.

Baksteen met subtiele kleurverschillen

Al even radicaal is de buitengevel, die sober is, bijna streng door de verdeling in vier geometrische vlakken. De entree en foyer bestaan uit een ononderbroken glazen gevel met zwarte omlijsting. De hoge zaalkolom is uitgevoerd in baksteen die door subtiele kleurverschillen knipoogt naar vrolijke confetti. De steen is bovendien schuin, wat horizontale schaduwlijnen werpt. Deze details voorzien de gesloten kolom van een subtiele levendigheid. De plint is van langgerekte witgrijze baksteen. Deze twee baksteenvolumes worden alleen doorbroken door twee grote ramen.

Foyers en trappen

De publieke ruimte van trap en bovenbar bestaat uit een schuin oplopend grid van verticale donkere latten. Deze lamellengevel beoogt het effect van coulissen; bij zijaanzicht gloeit slechts strooilicht, alleen pal ervoor wordt een glimp zichtbaar van de drukte binnen. Dat werkt ’s avonds prima maar overdag oogt het Singer toch ietwat stroef. Een theater mag best bruisen, al was het alleen om bezoekers te werven. De enige frivoliteit is de daktuin, die als een groene kuif hint naar de achterliggende beeldentuin.

Singer kiest jonge architecten

De radicale keuze van krft voor kalmte is omdat het Singer niet alleen theater is maar ook wordt verhuurd als conferentiecentrum en particuliere evenementen. Daarbij beperkt het terughoudende ontwerp de impact op de omliggende woonbuurt; ook het jaren vijftig theater had al een gesloten vlakverdeling. Daarom is ook de toelevering van theater en museum verstopt aan de museumkant naast het parkeerterrein, waarna de goederen via een lange tunnel onder de beeldentuin binnenkomen. Ondergronds zijn het nieuwe, verdubbelde museumdepot en de kleedkamers, waarmee extra ruimte is geschapen voor het open binnenplein met foyer en entree.
Het lef van het Singer om deze jonge architecten een kans te bieden, heeft goed uitgepakt. Het theater is binnen bouwtermijn en budget gerealiseerd, wat een bijzondere prestatie is van krft en Oomen Ontwerpt, die als de denieuwegeneratie ook al indruk maakten met verbouwingen van theater De Kleine Komedie en De Appel Arts Centre in Amsterdam. Nu hebben ze ook Laren voorzien van eigentijdse allure, die toegankelijk en toch deftig is.

Bijschriften foto’s

1. Het binnenplein tussen de villa uit 1911 en het nieuwe theater. De spil in de het binnenplein is de vierkante bar. Bij de aansluiting op de villa wijkt het plafond terug voor een lichtstraat, die de zelfstandigheid van de museumvilla benadrukt. Links van de bar de deuren naar de openbaar toegankelijke beeldentuin. Rechts de nieuwe doorgang dwars door de villa naar het museum, met De Denker van Rodin erboven.
2. Zicht na binnenkomst links: de foyer met trap naar de bovenbar. Links de lamellengevel aan de Oude Drift. Het blok met de theaterzaal en geheel rechts de receptie is met messing platen bekleed.
3. Zicht vanaf tussenverdieping naar daktuin en binnenplein.
4. De kleine foyer op de bovenste etage biedt toegang tot de openbaar toegankelijke daktuin. Links de deur naar het theaterbalkon.
5. De theaterzaal is geheel uitgevoerd in kersenhout. De gewelfde vorm verbetert de akoestiek.
6. Zicht op de bovenbar vanaf de bovenste verdieping.
7. De tuinzaal heeft een 4,5 meter hoge taatsdeur. De halfronde glazen achterpui verbindt de foyer met de beeldentuin.
8. De tuin krijgt een nieuwe inrichting naar ontwerp van Piet Oudolf.
9. Het volume met de zaal is uitgevoerd in baksteen met subtiele kleurverschillen. Een groot venster brengt daglicht in de toneeltoren.
10. Gevel nieuwbouw, rechts de oude villa, op de hoek het grote venster van de bovenbar.

Tekst: Jeroen Junte
Fotografie: Christian van der Kooy, Peter de Winter en Jacqueline Knudsen

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 5 van 2017

Gerelateerd

• Vernieuwde Singer Laren
• Preview ArchitectuurNL 5 2017
• Ondergronds bouwen in Nederland
• Ondergronds huis Dutch Mountain te koop in kunstgalerie