Exodus in superkubus

Exodus in superkubus

Door: Peter Visser | 04-12-2013

Het Blaakse Bos van Piet Blom vormt alweer bijna dertig jaar een markant architectonisch ensemble in Rotterdam. De twee grotere kubussen, ter grootte van 14 kleine, vallen tussen het woud van kleine woonkubussen nauwelijks op. Een superkubus is enkele jaren terug verbouwd tot een Stayokay-hostel, de andere is in juli dit jaar in gebruik genomen als opvang en begeleiding van ex-gedetineerden. Een hele puzzel voor architectenbureau Personal Architecture, die beide transformaties ontwierp.

Nog altijd komen toeristen zich verwonderen op de Blaaktraverse en in museumwoning De Kijkkubus. Het complex is inmiddels zelfs een gemeentelijk monument. De 38 kubuswoningen en het gedeelte aan de Oudehaven zijn van begin af aan een succes geweest. Met andere onderdelen ging het minder. De Blaakoverbouwing met winkeltjes heeft altijd matig gefunctioneerd. Ook de twee ‘superkubussen’ in het plan kenden een moeizame geschiedenis. Door recente verbouwingen hebben deze nu eindelijk hun definitieve bestemming gekregen. Zeker nu het Speelhuis in Helmond is afgebrand zijn deze grote kubussen belangrijk geworden in het gebouwde oeuvre van Piet Blom.

Exodus

De beide superkubussen vallen nauwelijks op binnen het Blaakse Bos. De zuidelijke bestaat uit twee grote kubussen en was oorspronkelijk bedoeld als wijkcentrum. Jarenlang was hier de Rotterdamse Academie van Bouwkunst gevestigd. In het interieurontwerp was duidelijk te merken dat de Rotterdamse bouwkundigen in spe weinig op hadden met het gedachtegoed van Piet Blom. Na het vertrek van de Academie naar het RDM-terrein werd hier in 2009 een Stayokay-hostel gevestigd. Een functie die veel beter past bij gebouw en locatie. De tweede superkubus heeft eigenlijk nooit een goede bestemming gehad. Er heeft kort een modecentrum gezeten en vanaf 1993 The Laserzone, een soort paintball-attractie. Ook de tweede superkubus heeft nu een passende functie gekregen als huisvesting voor de stichting Exodus. Bij beide herbestemmingen was Maarten Polkamp van architectenbureau Personal Architecture betrokken.

‘Het was een vrij lastige opgave om binnen de gegeven vorm een goede indeling te ontwerpen,’ aldus Maarten Polkamp. ‘We hadden al enige ervaring met de Stayokay toen we een haalbaarheidsstudie in opdracht van woningcorporatie Woonbron maakten. Bedenk wel dat de grote kubus een inhoud heeft van 14 woonkubussen. Je moet eigenlijk zoveel mogelijk proberen binnen de geometrische principes te ontwerpen. Met veel gepuzzel is het ons uiteindelijk gelukt het beoogde programma in de superkubus te realiseren.’

De Superkubus is bestemd voor de stichting Exodus, die opvang en begeleiding van ex-gedetineerden verzorgt. In een periode van ongeveer 8 tot 10 maanden worden deze begeleid naar een nieuwe toekomst in de maatschappij: een baan, een eigen huis en een nieuwe sociale kring. Dat betekent dat het programma behalve wooneenheden en voorzieningen voor de bewoners ook kantoorruimte en spreekkamers bevat. Exodus verruilt de vestiging aan de Westzeedijk voor de Superkubus vanwege de noodzakelijke groei van de capaciteit. De verhuizing had heel wat voeten in de aarde, want de bewoners van het Blaakse Bos reageerden niet enthousiast op de nieuwe buren. Maarten Polkamp: ‘Er was veel angst bij de bewoners. Maar deze functie zal geen overlast bezorgen. Dat blijkt uit vergelijkbare projecten op andere locaties en uit ervaringen van omwonenden van de oude vestiging. Het is ook geen gevangenis, maar meer een soort kostschool met allerlei huisregels. In de praktijk zal blijken dat de leefbaarheid van het Blaakse Bos verbetert. Exodus heeft een permanent bemande balie, dus het toezicht op het openbare gebied wordt vergroot. Daarnaast vormen de afgelopen dertig jaar het bewijs dat leegstand van de grote kubussen helemaal niet bevorderlijk zijn voor de leefbaarheid hier. De komst van de Stayokay werd aanvankelijk ook met argusogen bekeken, maar is ook een verbetering gebleken.’

Dwars door het hart

De geometrie van de kubus was niet het enige probleem bij de herbestemming. Ook de oorspronkelijke opzet was problematisch. Maarten Polkamp: ‘De twee onderste lagen hebben een vrij lage verdiepinghoogte, terwijl de punt juist een enorme hoogte heeft. Er was geen interactie tussen de verdiepingen en alle verticaal transport ging via twee smalle trappenhuizen met de allure van een vluchtroute. Het contrast tussen de onderste lagen en de grote ruimte boven was groot. Zo groot, dat je gewoon verblind werd door het licht als je vanuit de zwartgeverfde onderlagen in die imposante ruimte kwam. Bovendien was het gebouw thermisch een ramp. De grote kubus werd extreem heet in de zomer. Al die problemen hebben we kunnen oplossen door één ingreep: er is centraal een nieuw element aangebracht met een trappenhuis en vide. Daardoor komt het licht nu tot diep in het gebouw, is er onderling contact tussen de verdiepingen mogelijk, is het binnenklimaat beheersbaar en is er een behoorlijk gedimensioneerd trappenhuis gecreëerd. Onderin het gebouw wordt koele lucht door te openen ramen ingebracht. Deze wordt door het schoorsteeneffect naar boven getransporteerd om daar te koelen. Vervolgens wordt de opgewarmde lucht via elektrisch te openen vensters gespuid.’

Daarvoor is wel een fikse bouwkundige ingreep nodig geweest. Een centrale betonnen kolom is verwijderd en vervangen door een soort tafelconstructie. Dat had ook weer nadelen, want daarvoor is een extra laag beton op de vloer aangebracht waardoor de verdiepingshoogte nog iets afnam. Die hoogte is verder ook nog iets afgenomen doordat in het plafond alle leidingen en afvoeren van de hogere verdiepingen samenkomen om naar een centrale koker te worden afgevoerd. Door hier op de begane grond functies te concentreren die met een geringe verdiepingshoogte uit de weg kunnen, zoals de balie en vergaderruimtes, is dit geen probleem.

Projectgegevens

LocatieBlaakse bos, Rotterdam
OntwerpSander van Schaik, Maarten Polkamp, Personal Architecture, Rotterdam
OpdrachtgeverWoonbron/ Exodus
Adviseur constructieIMd raadgevende ingenieurs, Rotterdam
Adviseur installatiesDe Blaay-Van den Bogaard, Rotterdam
Adviseur bouwfysicaDGMR, Den Haag
HoofdaannemerHijbeko, Capelle aan den IJssel
InterieurbouwerDennis Nelisse, Nelison, Berkel en Rodenrijs
Leverancier rvs-gaasErik Born, Ferro Design, Rotterdam
Bouw2012-2013
Bruto vloeropervlakte1185 m2
Programma200 m2 kantoor en ontvangst, 525 m2 slaapkamers, 460 m2 gemeenschappelijke ruimten
Totale stichtingskosten€ 2.500.000
Bouwsom€ 1.500.000 incl. installaties, excl. inrichting en BTW
TekstPaul Groenendijk
FotografieOssip van Duivenbode

Heldere opzet

De opzet van het gebouw is na de renovatie helder. Op de begane grond bevindt zich de entree en zijn er kantoorfuncties. Naast de ingang is een koffieplek waar het contact met de omwonenden gestalte moet krijgen. Erboven liggen twee lagen met in totaal 20 wooneenheden. Elke wooneenheid bestaat uit een royale kamer met een eigen sanitaire unit van douche en wc. Door de wastafel buiten die unit te houden kon de unit een minimale omvang krijgen. De wooneenheden hebben vanwege hun positie in de kubus nogal ongebruikelijke vormen, wat versterkt wordt door de niet-verticale buitengevel. Vanwege de moeilijke vorm en omdat sommige bewoners nauwelijks eigen spullen hebben zijn er inbouwkasten en bedden mee ontworpen. Elke kamer heeft bovendien een grote foto van een karakteristiek Rotterdams gebouw als decoratie en als identificatiepunt. Er zijn in totaal 21 wooneenheden. Op elke woonlaag is een zitplek waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten. De centrale vide is voorzien van een stalen net als afscheiding. Bij brand worden rolluiken neergelaten om rookoverlast te beperken en kunnen de vluchttrappenhuizen worden bereikt.

Op het bovenste niveau is in de imposante ruimte onder de kap een grote gemeenschappelijke ruimte gecreëerd. Vanwege de relatief kleine ramen is het interieur wit en licht gehouden. Hier zijn als losse eilanden een zithoek, een keuken voor de gezamenlijke maaltijd en computerplekken gesitueerd. Er zijn verder enkele afgesloten ruimtes, zoals twee spreekkamers voor individuele begeleiding en medische controle en een rookhol. Voor de medische controle is er ook de mogelijkheid urine af te nemen en te controleren op drugssporen. Ook hier is vanwege alle leidingen en installaties een verhoging noodzakelijk die als een soort podium fungeert. Het kokervormige centrale element is hier nog vier meter doorgezet, zodat er een verhoogd plateau is ontstaan. Hier is een loungeplek gemaakt, met door het dakraam een onverwacht uitzicht over de skyline van Rotterdam.

Gerelateerd

Tags: , , , ,

    Schrijf een reactie

    Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.