Hogeschool INHolland, Delft

Zeg: ‘Delft’ en ‘opleiding’ en veel mensen zullen meteen denken aan de Technische Universiteit, vliegtuigbouw, zonneauto’s, bouwkunde en technische innovaties. Zowel bij het in- als het exterieur van de nieuwe Hogeschool INHolland vormden die associaties dan ook een duidelijke inspiratiebron.

Studeren in Delft betekende tientallen jaren iets technisch studeren aan de TU: maar het arsenaal aan opleidingen heeft zich inmiddels flink verbreed. Tussen de universiteitsgebouwen in de TU-wijk (waarvan vooral het betonnen auditorium van Van den Broek en Bakema, ook wel ‘de UFO’, een icoon is) en de rivier de Schie verrijst een compleet nieuwe onderwijsboulevard met vestigingen van de Haagse Hogeschool, een groot complex met studentenwoningen en de nieuwbouw van Hogeschool INHolland. Het gebied ontwikkelt zich dus steeds duidelijker tot een echte campus, waar zowel universiteiten als HBO-instellingen zijn gehuisvest, en dat alles op slechts vijf minuten fietsen van de historische binnenstad.

Driedeling
Het nieuwe onderwijsgebouw staat haaks op de Rotterdamseweg, waar ook de nieuwe studentenwoningen en de Haagse Hogeschool hun adres hebben. En, om het bestaande beeld van Delft te completeren, even verderop staat het oude fabrieksgebouw van Delftsblauw-fabriek De Porceleyne Fles, waar de toeristenbussen af- en aan rijden.

Deze vestiging van INHolland leidt studenten op in de richtingen natuurlijke omgeving, land- en tuinbouw, techniek en logistiek en voeding en management. Het gebouw kent een driedeling aan de hand van de functies die er zijn gehuisvest: de administratie, de afdeling Milieu, Natuur en Voeding en de afdeling Techniek, Logistiek en ICT. De clusters zijn in de vorm van het gebouw duidelijk herkenbaar. Op een onderblok staan twee ten opzichte van elkaar verdraaide bovenblokken.

Rijk Rietveld
Het ontwerp van het gebouw was in handen van Rietveld Architects. De Nederlandse architect Rijk Rietveld heeft al jaren een eigen bureau in New York, samen met zijn vrouw Margaret Sobieski Rietveld, die ook architect is. Rijk Rietveld, een flamboyant ogende man met golvend grijs haar en (ditmaal) een vrolijk gestippelde vlinderdas, heeft de Nederlandse projecten onder zijn hoede, zijn vrouw doet de dagelijkse leiding van de Amerikaanse projecten. Eén week per maand verblijft Rijk Rietveld in Nederland en combineert dan alle overleg over de Nederlandse projecten in 7 keer 24 uur. Zijn vrouw en hij ontwerpen overigens alles samen, benadrukt Rietveld.

Opdrachtgever INHolland vroeg – en wie doet dat niet tegenwoordig – om een transparant gebouw. Ook flexibiliteit was een belangrijke voorwaarde: de ruim 8000 vierkante meter bvo moesten aansluiten bij de huidige en toekomstige onderwijsbehoeften en in principe ooit ook nog bruikbaar zijn als kantoorgebouw. Ook de relatie met de TU mocht zichtbaar worden in de nieuwbouw. De hogeschool en universiteit streven beiden naar meer samenwerking. Die zichtbare link was eenvoudig te realiseren door een voetgangersverbinding te maken die de aan de zijkant gelegen entree van de hogeschool met de achterliggende TU-wijk verbindt. Bovendien huurt de TU inmiddels een flink aantal vierkante meters in de nieuwbouw van de hogeschool, zodat de samenwerking aan alle kanten kansen krijgt.

Schetsen en 3D-modellen
Rijk Rietveld lijkt de ideale architect voor een opdrachtgever die graag het innovatieve karakter van z’n opleiding tot uitdrukking wil laten komen in de vormgeving van een gebouw. Rietveld is een fan van nieuwe technologieën. ‘Nieuwe dingen proberen, dat vinden we écht leuk.’ Het kantoor in New York is al jaren CO2-neutraal en geheel papierloos, vertelt hij. Rietveld heeft op reis al zijn werk bij zich in een kleine motion tablet, een slimme laptop. Uit een fraai rugzakje haalt hij een kleine schoenendoos met een kunststof maquette van een gebouw in wording. Het bureau in New York heeft een eigen 3D-printer die schaalmodellen (1 op 400) produceert van de toekomstige gebouwen. Aan de hand van een computertekening modelleert de printer een verkleinde versie van het ontworpen gebouw, met elke traptrede, elke pilaar op de juiste plek en in de juiste maat. Voor zowel architect als opdrachtgever biedt zo’n 3D-model veel meer inzicht, vindt Rietveld.

Voordat hij aan het schetsen begon, maakte Rietveld een tour langs de bestaande gebouwen van INHolland in Nederland. Wat viel hem vooral op? ‘Dat veel studenten samenwerken, laptops op tafel in studieruimtes, maar die ruimtes vond ik allemaal erg laag, benauwend. Ook al zijn ze meestal voorzien van glazen wanden.’ De hogeschool in Delft heeft nu dubbelhoge studieruimtes, ontstaan door de vloerplaten ten opzichte van elkaar te verschuiven. Zo zijn op de hoeken van het gebouw fantastische hoge studiezalen ontstaan.

Atrium
Van meet af aan was al duidelijk dat INHolland met het oog op flexibiliteit een kantoorindeling wilde, met gangen, en aan weerskanten daarvan lokalen. Ook de inhoudelijke driedeling zou tot uitdrukking moeten komen in het gebouw. Dat laatste is nu duidelijk te zien doordat er een laag, een middelhoog en een hoog volume zijn gemaakt, die elkaar ontmoeten. Een fraaie hoge roltrap doorkruist het indrukwekkende atrium van het gebouw. Een opvallend object, dat vooral belangrijk is om de grote stroom aan studenten ’s ochtends snel te kunnen verwerken.

De lift is hier geen – zoals je wellicht zou verwachten – hipperdehip transparant doosje van glas en staal, maar een onopvallend doorsnee exemplaar. ‘Studenten moeten lopen. Aan zo’n lift geven we het geld niet uit.’ Wel dus aan bijzonder fraaie trappenhuizen: de stijgende en dalende trappen kruisen elkaar – dus twee per verdieping per trappenhuis – en doordat er vanaf het dak en de gevels licht binnen stroomt en de leuningen en zijkanten mooi gedetailleerd zijn met wit staal en glas, is het daar opvallend prettig toeven. Gebruikstrappen, geen brandtrappen.

Frietzak
Het exterieur van de drie volumes is voorzien van een horizontale streeppatroon in folie, dat dienst doet als zonwering. Op sommige plekken zijn driehoekige uitsnedes gemaakt in de gevelprint, die zorgen ervoor dat je van binnenuit op zithoogte naar buiten kunt kijken. Door die belijning in van buitenaf de dubbele hoogte van de studiezalen niet te zien. Die openbaart zich pas ’s avonds: als het buiten donker is en de lampen aan zijn, draait het gebouw zich als het ware binnenstebuiten en licht het op: dan zijn juist de dubbelhoge ruimtes en de uitsnedes goed zichtbaar. Ook is dan het vrijstaande auditorium goed te zien, dat aan drie kanten door glas wordt omgeven en als een wit – volgens de studenten – ‘frietzakvormig object’ in de ruimte staat. Hij heeft eigenlijk twee verschillende gebouwen gemaakt, zegt de architect: één voor daglicht, en één voor ’s avonds. Het gebouw is dagelijks van 08.30 tot 22.30 uur in gebruik.

Innovatieve ultradunne glasgevel
Het grote technologische kunststuk van dit ontwerp zit ’m in de gevel. Dertien meter hoog, van glas. Juist deze opdrachtgever was ervoor in, om innovatief te werk te gaan, merkte Rietveld al snel in de gesprekken. INHolland beschikt over een eigen, nabijgelegen composietenlab en de wens was om de mogelijkheden van die nieuwe materialen te gebruiken in de nieuwbouw. Het ontwikkelingsproces kostte bijna twee jaar, maar nu heeft dit gebouw de dunste en grootste glasgevel ter wereld. ‘Door een combinatie van extreem sterke kabels van koolstof en aramidevezels die de 13 meter hoge gevel opspannen en stijve glaspanelen is de slankste (45 mm), vier verdiepingen hoge, glasgevel ter wereld gecreëerd’, aldus een persbericht dat de hogeschool eind 2008 trots uitbracht. Het concept kon worden ontwikkeld met een Raak-subsidie (de regeling Regionale Aandacht en Actie voor Kenniscirculatie, uitgevoerd door Stichting Innovatie Alliantie) voor hbo-scholen, TU en bedrijven. Het Composietenlab werkte samen met de TU Delft en Octatube.

In een deel van de gevel bestaat de dragende constructie zelfs geheel uit composiet, en is dus zelfs die typerende aluminium strip tussen het dubbelglas niet meer aanwezig. Dat betekent wel dat de droogkorrels die normaliter in die strip verborgen zitten, nu in een soort buis tussen de glasplaten zichtbaar zijn, wat weliswaar een leuk kijkje in de keuken geeft, maar niet echt fraai is. Het geheel functioneert een klein beetje zoals een zeil: de koolstofbuizen lopen door de spouw van het glas en vangen de dwarsbelasting van de winddruk op. Stalen zijkabels dragen het gewicht van de glaspanelen. De twee glaswanden zijn op de hoeken verbonden door een stuk grijs rubber, om de bewegingen van de gevel op te vangen. De gevel beweegt echt met harde wind mee, wat voor een indrukwekkende golfbeweging zorgt, volgens een medewerker van de hogeschool. Volgens de architect is de maximale uitslag ruim 30 centimeter, daarvan zou sprake kunnen zijn bij windkracht 12. Niet echt gebruikelijk in Delft, maar zelfs dan zou het goed moeten gaan.

Zo’n innovatieve gevel is een risico, zeggen alle betrokkenen, maar, liet vice-voorzitter van het college van bestuur van INHolland Lein Labruyère eerder weten: na lange aarzeling woog het belang van innovatie zwaarder dan de voorzichtigheid. Er is bovendien allerlei meetapparatuur geplaatst zodat studenten kunnen monitoren hoe de gevel zich gedraagt en welke krachten, temperaturen en vervormingen er optreden. Uit een persbericht van de hogeschool: ‘Het is op deze manier echt een voorbeeld voor het moderne onderwijs: een praktijkproject waarbij studenten betrokken zijn en nieuwe kennis opdoen.’ De architect is blij met het lef van de opdrachtgever: ‘Dit zorgt voor hele moeilijke gesprekken over garantie. Maar innovatie moet érgens beginnen.’

Kruising tussen een Stealth en een Wally
Wie de hal binnen loopt van Hogeschool INHolland ziet onmiddellijk de brede zwarte balie in het entreegebied. Een nadrukkelijk aanwezig object dat onmiddellijk doet denken aan … hoe heet zo’n ding … zo’n snel plat vliegtuig? ‘Een Stealth bommenwerper’, helpt Lennart Aertsen van Fokkema & Partners Architecten bereidwillig. Ook de Wally-boot – een mij helemaal onbekend fenomeen – was een inspiratiebron voor het ontwerp, vult hij aan. Na enig googlen is die referentie ook meteen duidelijk.

Fokkema & Partners Architecten uit Delft maakte het interieurontwerp voor de algemene ruimtes in het nieuwbouwpand van Rietveld Architects voor hogeschool INHolland. In het entreegebied de ontvangstbalie en het uitgiftedeel van het restaurant, op de verdiepingen vijf pantrymeubels. Fokkema & Partners koos – op verzoek van de opdrachtgever – voor het materiaal composiet, dat deels werd geproduceerd door het eigen composietenlab van de hogeschool. Ook in de vormgeving – en dat ligt natuurlijk voor de hand – werd gekozen voor een technische en innovatieve benadering die aansluit bij de opleidingen voor scheepsbouwkunde en luchtvaarttechnologie in het gebouw. Een Wally en een Stealth dus.

De balie in het entreegebied is groot, twintig meter lang met een hoek erin, en herbergt drie functies: een ontvangstreceptie, een infobalie en een servicedesk. Tussen het servicegedeelte en de infobalie is het meubelstuk aanzienlijk verlaagd, zodat de balie ook goed bruikbaar is voor mensen in een rolstoel. Het meubel lijkt bijna te zweven door de witte, aangelichte plint aan de onderzijde. De balie lijkt van afstand zwart, maar van dichtbij is een duidelijke structuur te zien van donkerbruine en zwarte blokjes met afgeronde hoeken. Door de scherende vlakken ontstaan ook binnen de balie verschillende kleuren door de steeds veranderende lichtval. De balie is gemaakt van een combinatie van carbondoek, dat voor het rastereffect zorgt, en lichtdoorlatend glasvezeldoek (voor de plint). De balie is zelfdragend en, omdat er slechts één exemplaar nodig was, is gekozen om de balie niet te produceren vanuit een mal, maar in de werkplaats op te bouwen uit losse panelen.

Pantry’s
Een mal werd wel gemaakt voor de pantry’s, waarvan er op elke verdieping één staat. Eerst van mdf, de zogenaamde ‘plug’, vervolgens van composiet (de mal), waarna er vijf pantry’s vacuüm werden geïnjecteerd. De mal is uiteraard nog bruikbaar voor meer exemplaren, mocht dat nodig zijn. De pantry is een multifunctioneel meubelstuk waarin afvalbak en gootsteen zijn geïntegreerd, dat plaats biedt aan een koffieautomaat en nog een flink overkragend deel heeft, waaraan gehangen kan worden op barkrukken, en waar je zelfs op zou kunnen zitten. Een vorm waaraan je niet automatisch ziet dat die uit een mal afkomstig is, overigens.

Vooral op de verdiepingen waar de pantry goed vrij in de ruimte staat, blijkt het meubelstuk inderdaad als verzamelplek voor studenten te werken, die er relaxt omheen hangen alsof het een bar betreft (zou het geen idee zijn voor Douwe Egberts, om dit als totaal concept aan te bieden..?) Voor de pantry’s is gebruik gemaakt van een natuurvezel als drager, een organisch sisaldoek waarvan de vezels door de transparante hars van de composiet nog duidelijk zichtbaar zijn aan de oppervlakte. ‘Een subtiele verwijzing naar de opleiding Landscape & Environment management’, aldus de architect. Dat composiet is fantastisch materiaal voor een omgeving waar waarschijnlijk niet écht heel voorzichtig met de omgeving wordt omgesprongen. Ook ANWB-paddestoelen, de neuzen van treinen en boten zijn er vaak van gemaakt.

Mengelmoes aan meubilair
Het laboratorium op de vierde etage, voor de ´groene opleidingen´ Green Port & Business, Food Commerce & Technology en Landscape & Environment, is te vinden achter een met folie beplakte ruimte waarop afbeeldingen van reageerbuizen, erlenmeyers en aanverwant glazen vaatwerk gevuld zijn met felgekleurde vloeistoffen, die toevoeging komt van INHolland zelf.

De opdracht voor Fokkema & Partners was beperkt: er werd gekozen voor een neutrale basis wat betreft vloerafwerking, deuren, balie- en pantryafwerking. Dit ook omdat Rietveld Architects al een stevige basis had gelegd met de keuze voor een uitgesproken kleur rood. Die is opvallend aanwezig op de binnenmuren, in de kern van het gebouw.

INHolland koos zelf meubilair uit, van alles wat in kleur, materiaal en vorm. In de grote hal die grenst aan het restaurant staat van alles wat: een soort megarubber banden met een wit kunststoftafeltje in het midden roepen associaties op met een speeltuin. Loungemeubilair van grijs kunstleer met whitewash hout past inderdaad goed in een school, aan de raamkant staan groen-grijs gestreepte banken onder een gestreepte overkapping, een soort coupéachtige opstelling.

Aan het plafond lampen die duidelijk aan atomen doen denken. De staande lampen doen nog het meest aan bouw- of filmlampen denken. Een mengelmoes. Aan de andere kant: hoe erg is dat in een onderwijsgebouw waar altijd veel visuele drukte heerst met studenten, boeken en rondslingerende tassen. De architectuur van het gebouw kan die diversiteit goed hebben, de basis is stevig genoeg.

Gerelateerd

• Europees Octrooibureau Rijswijk, Nouvel en Dam
• Cruz y Ortiz gastprofessoren faculteit Bouwkunde
• Innovatieve afstudeerprojecten Bouwkunde TU Delft
• Rode stalen draagconstructie Symbiobrug
• Bioklimatische architectuur van Wioletta Sarara
• Architecten|en|en ontwerpt ceremonieel gebouw