Oerhuis op de Leenderheide van Werkstatt

Bij de Leenderheide, iets onder Eindhoven, woont architect Raoul Vleugels in zijn zelf ontworpen Oerhuis, dat hij zo ver mogelijk zelf bouwde met hulp van vrienden. Het huis is opgetrokken in hout en leem, en ook in hoofdvorm is het een Oerhuis. Behalve een uitermate prettige woonomgeving is het huis ook meteen een showcase voor architectenbureau Werkstatt, die laat zien dat met deze oermaterialen ook een strak en modern huis realiseerbaar is.

Architect Raoul Vleugels (1985) woonde en werkte, na voltooiing van zijn studie bouwkunde aan de TU Eindhoven, een jaar in Argentinië en Chili. ‘Dat was een heel mooie reis, maar het werk op architectenbureaus was voor mij nogal geestdodend. De hele dag achter de computer zitten werken is niets voor mij. Toen ik terugkwam in Nederland, wist ik zeker dat ik anders wilde werken.’
Raoul Vleugels wil bouwen met natuurlijke materialen, zoals hout, leem en kalkhennep. Dampopen materialen die zorgen voor een prettig binnenklimaat en milieuvriendelijk zijn. Tijdens een stage op een restauratieatelier groeide zijn belangstelling voor vakmanschap, handwerk en mooie houtverbindingen.

Fysiek ontwerpen

In Niels Groeneveld vindt hij een geestverwant en samen richten ze in 2014 bureau Werkstatt op. Fysiek ontwerpen is hun credo, ze ontwerpen vanuit natuurlijke materialen en de bouw van het Oerhuis is een showcase van hun idealen. Maar in de eerste plaats is het natuurlijk de woning van Vleugels. Die deelt hij met zijn vriendin Janneke, hun pasgeboren dochter Mila en zijn ouders. Het huis ligt in een prachtig natuurgebied met bossen, velden en heide.

Brabants Landschap

Hoe komt hij aan deze locatie? ‘We woonden in Eindhoven maar wilden graag buiten wonen, niet te ver van de stad. Ik informeerde bij het Brabants Landschap (BL) of ik een boswachterswoning of boerderij zou kunnen huren.’ Maar BL doet Vleugels een ander aanbod: hij kan een kavel van 2000 m2 pachten waarop een vervallen boerderij staat. Deze wil BL slopen en het land egaliseren, met als doel dat Vleugels er een nieuw huis bouwt.
‘Ze zochten een geestverwant, die hier een lange periode wil wonen. We zijn in 2014 gaan kijken, en hebben driekwart jaar de tijd genomen om plannen te maken, en om geld bijeen te brengen om die plannen te realiseren. Ik kreeg leningen van een oom en van mijn ouders. Mijn ouders wilden een atelierwoning vlakbij ons, en waarom zouden we die niet incorporeren in de nieuwbouw van ons Oerhuis? Het huis bevat nu een aparte woning van 40 m2 voor mijn ouders en een woning van 80 m2 voor mijn gezin.’

Zelf bouwen

Om de kosten te drukken doen ze veel zelf tijdens de bouw, met hulp van Niels Groeneveld en andere vrienden. Ze hadden toen nog kleinere opdrachten en meer tijd. De fundering van betonnen balken met daarop eiken muurplaten maakten ze zelf. Voor de houtskeletbouw tafel waar het huis op staat, en het houtskelet huren ze een Duits bouwbedrijf in, gespecialiseerd in deze bouwwijze. ‘Een goede vakman, die liefde en eer in zijn werk legt.’
De binnenwanden, trappen, deuren, afwerking van plafonds (berken multiplex) en vloeren (populier) plaatsen ze zelf, evenals de badkamers, toilet en keukens. ‘Droogbouw werkt fijn en snel. Het huis was snel wind- en waterdicht, daardoor konden we er najaar 2016 al gaan wonen en het huis verder afbouwen.’

Leemstuc

Het gehele huis is geïsoleerd met een 24 cm dikke laag van cellulose. Voor het stucwerk werd ook een vakman van het restauratieatelier ingeschakeld. ‘Leemstuc is moeilijker aan te brengen dan normaal stuc, de substantie is iets grover. Je kunt leemstuc ook gladder maken, maar dat wilde ik hier niet. Het moest er wel heel strak uitzien, ik wil laten zien hoe mooi leemstuc kan zijn.’

Dampopen en gasloos

De houtconstructie is in het zicht gelaten. Door de natuurlijke ademende materialen is het huis luchtdicht maar dampopen, en dat is een groot verschil met gangbare bouw, waar dure installaties noodzakelijk zijn. In het Oerhuis niet, hier en daar heeft Vleugels kleine vierkante ventilatieopeningen gemaakt in de gevel en vloer, die handmatig geopend kunnen worden. De luchtvochtigheid is binnen constant 55-60%, ongeacht de vochtigheid buiten.
Het gasloze huis wordt verwarmd met twee Deense Bekkasinen houtkachels en elektrische verwarming in de lemen wanden (3000 W). Een warmtepompboiler verwarmt het water. ‘Deze bevalt minder goed, vanwege het geluid en omdat er warmte uit de woning wordt onttrokken. Ik wil de pomp vervangen door een elektrische boiler.’ De Pitfire-tegels bij de kachels heeft de moeder van Vleugels gemaakt door blanke tegels te overgieten met in water opgelost sulfaat en in een kuil naast het huis af te bakken tussen brandend zaagsel en stukjes hout.

Larikshouten gevelafwerking

De gevels heeft Vleugels met larikshout afgewerkt, dat zal vergrijzen en uiteindelijk bijna zwart zijn. Ter hoogte van de onderzijde van de grote vensters op de verdieping is een horizontale stalen band aangebracht. ‘Aanleiding was de maximale lengte van de lariks latten, die is korter dan de gevelhoogte. Ook voor het dak heb ik staal gekozen, vanwege de slankheid. Gevolg is wel dat PV-panelen moeilijk te monteren zijn op dit dak, maar binnenkort leggen we zonnepanelen op de schuur.’
Aan drie zijden van het huis bouwt hij dit jaar ook nog de geplande houten terrassen, de openslaande deuren zijn er al.

Bouwen in hout en leem

Het bouwen in hout en leem is zo’n 10-15% duurder maar verdient zich terug door reductie van de installatietechniek. De bouwkosten zijn inclusief vergunningstraject en leges € 150.000. Vleugels is er heel blij mee: ‘Het is een comfortabel startershuis voor een concurrerende prijs. Bovendien: de hoogwaardige materialen verouderen mooi.’

Tekst Jacqueline Knudsen
Fotografie Jan Mateboer en Jacqueline Knudsen

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL 02 2018

Gerelateerd

• Natuurlijk bouwen volgens Werkstatt
• Preview ArchitectuurNL 6 2017
• Preview magazine ArchitectuurNL 2 2018
• Promotieonderzoek Michiel Smits: The Rural Housing Studio
• Eigen huis architect Stefan Prins in Rotterdam