Renovatie en uitbreiding watertoren, Bussum

De watertoren in Bussum is in 1897 gebouwd naar een ontwerp van ir. H.P.N. Halbertsma. In 1967 is de bovenbouw gesloopt vanwege roestvorming en ander verval en vervangen door een lelijke, geribbelde kraag. Sinds 1990 is de watertoren niet meer in bedrijf en nu is het geheel gerenoveerd en maakt onderdeel uit van wat het duurzaamste kantoorgebouw van Nederland heet te zijn.

Al meer dan tien jaar was het de droom van Michiel Haas van het Nederlands Instituut van Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) en de Bussumse architect Bob Custers van VOCUS architecten om iets met deze watertoren te doen. Diverse plannen passeerden de revu en uiteindelijk is de basis van de watertoren gerenoveerd, de kraag verwijderd en vervangen door een nieuwe bovenbouw en er verrees een nieuw kantoorpaviljoen achter de toren, verbonden door een loopbrug. VOCUS en NIBE zijn nu overigens zelf in het complex gevestigd, samen met andere gebruikers.

Doordat er in 1967 een tweede bakstenen schil om de onderbouw was gezet waren de oorspronkelijke ramen niet meer zichtbaar. Van binnenuit zijn er in die schil gaten gezaagd en zijn de ramen weer op hun oorspronkelijke plek terug gebracht. Midden in de onderbouw staat een lift in een betonnen liftschacht met daaromheen een stalen trappenhuis, los staat van de oudbouw. De inbouw is geprefabriceerd en met een kraan in de toren gehesen.

Bovenop de onderbouw is een betonnen vloer gestort waarop de geprefabriceerde staalconstructie van de bovenbouw is geplaatst. Deze bovenbouw telt vier verdiepingen die onderling verbonden zijn door een spiltrap, de lift komt tot de onderste van deze verdiepingen, de omloopruimte.

Een spiltrap leidt verder naar boven naar twee kantoorverdiepingen en naar de panoramaruimte op de bovenste verdieping. Hier is de glasgevel iets teruggelegd waardoor er een bordes rondom is ontstaan dat een schitterend uitzicht biedt op Bussum en de hei. Elk van deze bovenste drie verdiepingen heeft een eigen pantry en toilet.

Bovenop het dak staat tenslotte een kleine windmolen, niet zozeer voor de energieopbrengst (nog niet 1% van wat er nodig is), maar is meer als een statement naar de buitenwereld dat het hier om een duurzaam gebouw gaat.

Nieuwbouw kantoorpaviljoen
Het kantoorpaviljoen ligt drie meter lager dan het ingangsniveau van de watertoren. Door natuurlijk hoogteverschil kon dit zonder een kelder te moeten bouwen. Wel moesten er maatregelen genomen worden om te voorkomen dat de watertoren, die op zand is gefundeerd, zou omvallen. Dit is gedaan door het zand onder de toren met waterglas te injecteren waardoor het zo stijf werd dat de grond ernaast kon worden afgegraven, vervolgens is er een keerwand geplaatst.

De onderste laag van de nieuwbouw is de parkeergarage, fietsenstalling en biedt ruimte aan technische installaties, de andere drie verdiepingen zijn standaard kantoorverdiepingen. De middelste van deze drie verdiepingen is via een loopbrug met de watertoren verbonden.

Ook bij de nieuwbouw is gebruik gemaakt van veel prefab materialen, zoals het beton en de vliesgevels. Het betonskelet is in zes weken tijd opgebouwd en is in acht weken gemonteerd. Vanwege die prefabricage was er een beperkte bouwplaats nodig en hoefden er geen bomen gekapt te worden en kijken de gebruikers door de glazen gevels op een mooi bos uit.

Milieu index gebouw
De MIG-score van het complex is extreem hoog, 1028, en daarmee voorlopig het duurzaamste gebouw van Nederland. Het kantoor van Rijkswaterstaat in Terneuzen scoorde tot nu toe het hoogst met 323.

De MIG is de uitkomst van een levenscyclusanalyse (met het computerprogramma GreenCalc+) van een totaal gebouw. Het berekent de milieubelasting met betrekking tot materiaal, energieverbruik en waterverbruik. Op het gebied van materialen (beton, staal en glas) scoort het complex niet geweldig goed, hoewel het feit dat de constructie vaak meteen de afwerking is, de score toch weer iets opvijzelt.

Het energieverbruik levert wel een enorme bijdrage aan de score. Zo is er gebruik gemaakt van warmte-koude opslag, warmtepompen en bio-warmtekrachtkoppeling (bio-wkk), die samen met de betonkernactivering zorgen voor een goede binnentemperatuur. Het complex heeft geen gasaansluiting.

De bio-wkk zorgt ook voor het grootste deel van de elektriciteitsvoorziening, windmolen en zonnecellen dragen een klein steentje bij. De bio-wkk wordt gestookt op plantaardige afvalolie (bijvoorbeeld frituurvet), omdat het hierbij gaat om een kort-cyclische CO2 kringloop is het geen belasting voor het milieu. Maar de afvalolie wordt aangevoerd met vrachtauto’s en om die vervuiling te compenseren wordt er meer energie opgewekt dan dat er wordt gebruikt.

Ook wat betreft waterverbruik scoort het complex goed dankzij een helofytenfilter. Al het afvalwater wordt gezuiverd door de moerasplanten in dit filter en wordt hergebruikt voor de toiletspoeling in het hele complex. Hierdoor wordt 80% bespaart op het drinkwater en er is ook geen rioolaansluiting nodig.

Dit project zal waarschijnlijk niet lang het duurzaamste gebouw van Nederland blijven, want de betrokkenen zelf – maar ook anderen – zullen de ervaringen uit dit project meenemen en verder ontwikkelen in volgende projecten. Bovenal toont dit project weer eens aan dat duurzaam er ook goed kan uitzien.

Gerelateerd

• Meidoorneiland Weesp
• Doctorshof, Haarlem
• Uitbreiding Scheepvaart en Transport College Brielle
• Verbouw Amicitia kan bijna beginnen
• De Lage Limiet Rotterdam V
• Dijklichaam met grasdak