Collective
[ir]rationality
‘Gedragen wij ons bewust of onbewust volgens collectieve regels of prevaleren individuele
beslissingen? En wordt ons gedrag beïnvloed door de ruimte waarin wij ons bevinden of
juist niet?’ Dat zijn de centrale vragen van Studio KNOL bij het onderzoek Collective
[ir]rationality naar gedragsbeïnvloeding door ruimtelijke interventies van zowel het individu
als het collectief. Collective [ir]rationality maakt deel uit van een trilogie van interventies in
kunstcentrum MU in Eindhoven. Eerdere onderzoeken waren Out of office naar de optimale
werkplek en Pencil versus Pixels naar de beleving van digitaal en analoog.
De bezoekers van kunstcentrum MU in
Eindhoven worden opzettelijk in verwarring
gebracht tijdens de Dutch Design Week.
Denken zij een expositie van Studio KNOL te
bezoeken, worden bezoekers in werkelijkheid
proefkonijnen in een sociaal experiment
– zonder dat zij het weten. Zo moeten de
argeloze bezoekers bij de ingang van de
expositieruimte kiezen uit drie poortjes,
afgesloten met een gordijn. Wat er achter de
gordijntjes te zien is, blijft een raadsel. Na het
betreden van de achterliggende ruimte komen
zij terecht in een doolhofachtig landschap.
Achter het middelste poortje bijvoorbeeld ligt
een parcours dat is afgezet met linten aan
paaltjes, zoals je deze ziet op luchthavens.
Achter de rechterpoort liggen weer vier nieuwe
poortjes; drie met een rood kruis er boven
en één met een groene pijl. Hoe verder de
bezoekers in het landschap verzeild raken, hoe
meer keuzes er volgen – soms logisch, soms
volslagen absurd.
Ruimtelijk gedrag
‘Met dit landschap willen wij het ruimtelijk
gedrag bestuderen. De expositieruimte MU
ligt op het creatieve bedrijventerrein Strijp-S
en trekt meer dan 35 duizend bezoekers
tijdens de Dutch Design Week. Dat biedt ons
een uitgelezen kans om in een overzichtelijk
tijdsbestek een enorme groep mensen
te monitoren’, verklaart ontwerper Jorien
Kemerink van Studio KNOL, de Amsterdamse
ontwerpstudio van Kemerink en Celine de
Waal Malefijt. ‘Door bezoekers telkens voor
keuzes te stellen onderzoeken wij of zij zich
laten leiden door groepsdruk. Mensen laten
nauwelijks blijken dat zij de installatie niet
begrijpen. Er stapt er bijna niemand over
de linten heen, ook al maakt de route een
onnodige omweg. Ook blijkt dat mensen
onbewust toch kiezen voor een poortje met een
groene pijl erboven. Vervolgens beïnvloeden
wij dit kuddegedrag door bijvoorbeeld een
kunstmatige rij te vormen door mensen te laten
wachten. Wanneer komt dan het moment dat
mensen zo geïrriteerd raken dat zij wél over de
omheining stappen?’
Collective [ir]rationality heet dit onderzoek
naar gedragsbeïnvloeding door ruimtelijke
interventies van zowel het individu als het
collectief. ‘Gedragen wij ons bewust of
onbewust volgens collectieve regels of
prevaleren individuele beslissingen? En wordt
ons gedrag beïnvloed door de ruimte waarin
wij ons bevinden of juist niet?’, vat De Waal
Malefijt de centrale onderzoeksvragen samen.
Een voorlopige conclusie is dat de sociale druk
en controle groot is. ‘Ik liep zelf in de verkeerde
richting en werd meteen met ‘dat mag niet,
hoor’ gecorrigeerd.’ ‘Of mensen apen elkaar
juist na, vult Kemerink aan. ‘Dat als er één
iemand door een poortje met een rood kruis
erboven loopt, de rest dan ook meteen volgt.’
Trilogie
Het ontwerp van dit soort fictieve landschappen
om onderzoek te doen naar menselijk gedrag
is de core business van Studio Knol. Collective
[ir]rationality maakt deel uit van een trilogie
van interventies gedaan in kunstcentrum
MU. Bij Out of office, een onderzoek naar de
optimale werkplek, werd een hippe flexplek
voor zzp-ers (denk aan ligbedden, schommels
en een rommelkeuken) gedurende een maand
langzaam gestript in een kale kantooropstelling
met bureauhokjes die strak in het gelid
stonden. Uiteindelijk werden de flexwerkers
zelfs vanaf een videoscherm aangespoord om
minder lawaai te maken of door te werken.
Pencil versus Pixels was een onderzoek naar
de beleving van digitaal en ‘analoog’ onderwijs.
MBO-studenten moesten de lesruimte inrichten
met materiële lesmaterialen van stof, hout of
staal en met behulp van virtuele middelen
als virtual reality-brillen. De lesmodule begon
met de echte bouwstenen en werd steeds
technocratischer; via laptop-opdrachten
en smartphones met QR-codes eindigden
studenten uiteindelijk passief in een leunstoel
met een virtual reality-bril op. ‘Wat bleek, ook
met deze brillen communiceerden studenten
volop. Alleen bij het werken achter een laptop,
zoals zij dat nu altijd doen, raakten zij in een
isolement.’ Ook het fysieke interieur bleek van
grote invloed. ‘Met een simpele ingreep als het
plaatsen van een paar planten werd de sfeer
Co-Creatie
36ArchitectuurNL
36-37-38-39_studioknol.indd 36 01-02-16 15:40
