EINDBEELDPLANNING
STARTBEELDPLANNING
4342
CHINESE
B U B
B L E
TAX MEASURES
TERRORISMT T I P
L E S S
BUDGET CUTS
C O 2
r e d u c t i o n
E U R O
CRASH
M O R E
REFUGEES
ECONOMIC
B O O M
O L Y M P I C
GAMES
G R E AT
F LO O D
DEMOGRAPHIC
D E C L I N E
T R A D E
E M B A R G O
BANK
CRISIS II
BANK
CRISIS II
CHINESE
BUBBLE
TRADE EMBARGO
TERRORISM
TTIP
EURO
C R A S H
ECONOMIC
B O O M
O L Y M P I C
GAMESGREAT
FLOOD
DEMOGRAPHIC
D E C L I N E
M O R E
REFUGEES
C O 2
r e d u c t i o n
L E S S
BUDGET CUTS
TAX
MEASURES
In flexible planning, each individual development is
explicitly part of a continual process of development.
If Europe’s cities, towns and villages are to be-
come more sustainable, an innovative approach is
required that will enable a transformation of the ex-
isting structure, is more focused on what users want
and is better able to cope with unpredictability. Our
experience in our own projects, the thematic debates
that we have organized, historical research and our
analysis of the international case studies presented
in Chapter 4 show that an approach in which each
development is explicitly part of a continual process
of developments is the one that best satisfies these
requirements. If a development is seen as a stepwise
process rather than a single event, it can gradual-
ly take shape on the basis of the existing qualities,
while users and other stakeholders gain more influ-
ence and it becomes easier to respond to unforeseen
and unforeseeable social dynamics.
This stepwise approach to development contrasts
sharply with the conventional approach to develop-
ment, which assumes a single large step to a prede-
fined situation or final position – what is known as
blueprint planning. To emphasize the contrast with
blueprint or final-position planning, we call the steps
in the flexible development model initial scenarios.
The stepwise approach with these initial scenarios
gives a development strategy that is far more pliable
and flexible than in the case of blueprint planning.
This development strategy is scale-independ-
ent in principle and can be used for a wide range of
projects, from interiors to buildings, from streets to
urban districts and from new buildings to conver-
sions. Of course the steps are relative and a step on
the scale of an interior will have a different mean-
ing to that on the scale of a city. From a temporal
perspective too, small steps can be separated by
months, years or even decades in some cases. The
size, nature, duration and impact of the steps are de-
termined on a project basis. A building that can tem-
porarily be used to satisfy peak demand and then be
removed without leaving any traces can just as much
be a step as a functionally neutral building designed
for the long term that is constantly able to adapt to
fluctuating forms of use. The essential element in
development on the basis of initial scenarios is that
there is always a follow-up step available.
As a result, spatial development no longer pro-
duces an outcome that is static and permanent. In-
stead it produces something that is permanently in a
state of flux. Development is no longer about fixing a
building or area according to a blueprint or final po-
sition. Instead it is about taking steps in a continual
process of gradual change.
2.1 Flexible Planning
t1 t2 t3 tn
4342
CHINESE
B U B
B L E
TAX MEASURES
TERRORISMT T I P
L E S S
BUDGET CUTS
C O 2
r e d u c t i o n
E U R O
CRASH
M O R E
REFUGEES
ECONOMIC
B O O M
O L Y M P I C
GAMES
G R E AT
F LO O D
DEMOGRAPHIC
D E C L I N E
T R A D E
E M B A R G O
BANK
CRISIS II
BANK
CRISIS II
CHINESE
BUBBLE
TRADE EMBARGO
TERRORISM
TTIP
EURO
C R A S H
ECONOMIC
B O O M
O L Y M P I C
GAMESGREAT
FLOOD
DEMOGRAPHIC
D E C L I N E
M O R E
REFUGEES
C O 2
r e d u c t i o n
L E S S
BUDGET CUTS
TAX
MEASURES
In flexible planning, each individual dev lopment is
explicitly p rt f a continual process of development.
If Europe’s cities, towns and villages are to be-
come more sustainable, an innovative approach is
required that will enable a transformation of the ex-
isting structure, is more focused on what users want
and is better able to cope with unpredictability. Our
experience in our own proje t , the thematic debates
that we have organized, historical research nd our
analysis of the international case studies presented
in Chapter 4 show that an approach in which each
development is explicitly part of a continual process
of developments is the one that best satisfies these
requirements. If a development is seen as a stepwise
process rather than a si gle event, it can gradual-
ly take sh pe on the basis of the existing qualities,
while users and other stakeholders gain more influ-
ence and it becomes easier to respond to unforeseen
and unforeseeable social dynamics.
This stepwise approach to development contrasts
sharply with the conventional approach to develop-
ment, which ssumes a single large step to a prede-
fined situation or final position – what is known as
blueprint planning. To emphasize the contrast with
blueprint or final-position planning, we call the steps
in the flexible development model initial scenarios.
The stepwise approach with these initial scenarios
gives a development strategy that is far more pliable
and fl xible than in the case of blueprint planning.
This development strateg is scale-independ-
ent in principle and can be used for a wide range of
projects, from interiors to buildings, from streets to
urban districts and from new buildings to conver-
sions. Of course the steps are relative and a step on
the scale of an interior will have a different mean-
ing to that on the scale of a city. From a temporal
perspective too, small steps can be separated by
months, years or even decades in some cases. The
size, nature, duration and impact of the steps are de-
termined on a project basis. A building that can tem-
p rarily be used to satisfy peak demand and then be
removed without leaving any traces can just as much
be a step as a functionally neutral building designed
for the long term that is constantly able to adapt to
fluctuating forms of use. The essential element in
development on the basis of initial scenarios is that
there is always a follow-up step available.
As a resul , spatial development no longer pro-
duces an outcome that is static and permanent. In-
stead it produces something that is permanently in a
state of flux. Development is no longer about fixing a
building or area according to a blueprint or final po-
sition. Instead it is about taking steps in a continual
process of gradual change.
2.1 Flexible Planning
t1 t2 t3 tn
Een fragment uit het boek:
Om Europese dorpen en steden te ver-
duurzamen is een innovatieve aanpak
noodzakelijk, die de transformatie van het
bestaande mogelijk maakt, zich beter richt
op wensen van gebruikers en die beter
kan omgaan met onvoorspelbaarheid. Uit
ervaringen in onze eigen projecten, uit
de thematische debatten die wij hebben
georganiseerd, uit historisch onderzoek
en onze analyse van de in hoofdstuk vier
gepresenteerde internationale voor-
beelden, blijkt dat een aanpak waarbij elke
ontwikkeling expliciet onderdeel is van
een continu proces van ontwikkelingen
het beste voldoet aan deze eisen. Door
een ontwikk ling iet in één keer, maar als
een proces in stappen te bezien kan hij
geleidelijk vorm krijgen vanuit bestaande
kwaliteiten, neemt de invloed van ge-
bruikers en andere stakeholders toe en
kan beter worden gereageerd op een
vooraf nog onbekende maatschappelijke
dynamiek.
Deze ontwikkelwijze in stappen vormt een
groot contrast met de gangbare manier
van ontwikkelen, die juist uitgaat van
één enkele grote stap naar een vooraf
gefi xeerde situatie; de zogenaamde
eindbeeldplanning (blueprintplanning).
Om het contrast met eindbeeldplanning
te benadrukken noemen we d stap-
pen bij het fl exibele ontwikkelmodel
juist startbeelden. Door de stapsgewijze
benadering in startbeelden ontstaat een
ontwikkelstrategie die veel wendbaarder
en fl exibeler is dan die van eindbeeldplan-
ning.
Deze ontwikkelstrategie is in principe
schaalloos en kan worden aangewend
voor de meest uite nl ende opgave ,
van interi urs tot geb uwen, van straten
tot stedelijk gebieden en van nieuwbouw
tot hergebruik. De stappen zijn daarbij
natuurlijk relatief en hebben op de schaal
van het interieur een andere betekenis
dan op de schaal van de stad. Ook in
de tijd gezien kunnen kleine stappen
maanden, jaren of in sommige g v llen
zelfs decennia uit elkaar ligg n. De aa ,
aard, duur en impact van de stappen
worden op projectbasis bepaald. Wezen-
lijk voor ontwikkelen met startbeelden is
dat er altijd vervolgstap mogelijk is.
Ruimtelijke ontwikkeling resul eert zo iet
langer in iets wat statisch en permanent
is, maar in iets wat permanent veran-
derlijk is. Ontwikkelen is niet langer het
fi xeren van een gebouw of gebied met een
zogenaamd eindbeeld, maar het zetten
van stappen in een c tinu proce van
geleidelijke verandering.
4
5
4
4
B
ij eindbeeldplanning w
orden bouw
volum
en, grond-
w
aarden en bestem
m
ingen van nieuw
e ontw
ikkelin-
gen door een beperkt team
van professionals vooraf
vastgesteld
. H
oe goed het m
arktonderzoek ook is
gew
eest, zo’n vooraf vastgestelde ontw
ikkeling is al-
tijd sp
eculatief van aard
. H
ierdoor b
estaat de kans
dat de nieuw
e ontw
ikkelingen voorbijgaan aan de
daadw
erkelijke b
ehoeften van toekom
stige gebrui-
kers. In een m
arkt w
aarin ruim
te niet langer schaars
is, leidt deze w
erkw
ijze steeds vaker tot leegstand
.
Flexib
ele gebiedsontw
ikkeling stelt dit daadw
er-
kelijke geb
ruik centraal w
aard
oor ontw
ikkelingen
niet langer speculatief zijn, m
aar gebaseerd op con-
crete b
ehoeften
. D
oor b
eslissingen niet te nem
en
binnen een b
ep
erkt team
van professionals, m
aar
m
et alle partijen die van b
elang zijn voor het slagen
van de nieuw
e ontw
ikkeling, w
ordt alleen nog ruim
–
te ontw
ikkeld w
aarnaar een aanw
ijsbare vraag is. Z
o
w
orden investeringsrisico’s verkleind en w
ordt het
terugverdienen van de investeringen aannem
elijker.
B
ij deze m
anier van b
esluiten horen andere sa-
m
enw
erkingsvorm
en m
et an
d
ere b
eslisstructuren
en een andere hiërarchie.
B
esluitvorm
in
g
Flexib
ele gebiedsontw
ikkeling laat invloeden van al-
lerhande stakeholders toe, van gebruikers tot om
w
o-
nenden
, van fi
nanciers tot degenen b
elast m
et het
onderhoud en de exploitatie, van eigenaren tot b
e-
stuursorganen als stadsdelen
, gem
eenten en p
ro-
vincies en andere b
etrokkenen partijen
.
D
it b
etekent niet au
tom
atisch dat alle p
artijen
even veel invloed op de b
esluitvorm
ing hebb
en
. D
e
m
ate van zeggenschap is projectafhankelijk. H
et is
aannem
elijk dat de eigenaar en w
ellicht ook de ini-
tiatiefnem
er het m
eeste invloed hebb
en op de in
–
richting van d
e b
esluitvorm
ing
. Z
ij b
ep
alen w
aar-
over, m
et w
ie, voor hoe lang en op w
elke m
anier het
b
esluit p
laatsvind
t. V
erd
er valt te verw
achten dat
bij b
eslissingen die im
p
act hebb
en op een grotere
schaal en over een langere p
eriode, de invloed van
b
etrokken stakeholders kleiner is, om
dat het alge-
m
een b
elang groter is. O
p kleinere schaal daaren
–
tegen ligt m
eer zelfb
eschikking voor de hand
.
Interessant is de rol van adviseurs zoals de archi-
tect, de stedenb
ouw
kundige en de kostendeskun
–
dig
e. Z
ij b
ren
g
en
, b
innen het ontw
ikkelkad
er van
de op
gave, alle m
ogelijke eerste stapp
en in kaart op
basis van w
ensen van stakeholders. D
e b
etrokkenen
laten zich hierover goed inform
eren en nem
en dan
gezam
enlijk een b
esluit. D
oordat in gezam
enlijkheid
w
ordt b
esloten
, com
m
itteren alle b
etrokkenen zich
aan het b
esluit en onderschrijven zij hun eigen ta-
ken en verantw
oord
elijkh
ed
en
, zoals b
ijvoorb
eeld
het huren van de ruim
te, het verrichten van onder-
houdstaken, het verlenen van een vergunning of het
fi
nancieren van het plan
. W
anneer een b
esluit is ge-
nom
en, is dit onherroep
elijk voor een b
ep
erkte p
eri-
ode en blijft de im
pact op de toekom
st b
ep
erkt.
S
tartb
eeld
en
D
e reeks aan m
ogelijke eerste stapp
en die door de
adviseurs in b
eeld w
orden gebracht heten startb
eel-
den
. S
tartb
eelden vorm
en een integrale w
eergave
van de m
ogelijkheden op korte term
ijn
. Ieder start-
b
eeld geeft inzicht in de sam
enhang tussen proces-
m
atige, juridische, fi
nanciële en ruim
telijke gevol-
gen
. D
oor te kiezen voor een sp
ecifi
ek startb
eeld
vallen andere startb
eelden af en verandert autom
a-
tisch het ontw
ikkelkader.
2
.3
G
ebruiksgerichte fl
exibiliteit
t1
t0
Een fragment uit het boek:
Het ontwikkelen van ruimte kent van
oudsher vier randvoorwaarden, namelijk
die van het proces, de regelgeving, de
fi nanciering en het ruimtelijk ontwerp.
Binnen elk van deze randvoorwaarden
bestaan instrumenten. Ruimtelijke ontwik-
keling krijgt vorm door het samenspel
van deze instrumenten. Vanuit elk van de
vier pijlers werken specialisten samen en
stemmen hun eigen bijdrage af op die van
de anderen.
Nu ruimtelijke ontwikkeling moet ver-
duurzamen, staan de gangbare instru-
menten ter discussie. Dragen zij bij aan
de verduurzaming van e Europese stad
of zitten zij deze juist in de weg? Uit onze
analyses en onderzoeken blijkt dat er –
so s in combinatie met, soms in plaats
van de gebruikelijke instrumenten – an-
dere instrumenten nodig zijn om te komen
tot een fl exibeler vorm van ruimtelijke
ontwikkeling.
Samen met procesm ge, juridische,
fi nanciële en ruimtelijke specialisten heb-
ben wij de instrumenten geïnventariseerd
waarmee fl exibele ruimtelijke ontwikkeling
tot stand kan komen. In dit hoofdstuk pre-
senteren wij voor elk van de pijlers negen
fl exib le instrum nten.
Niet alle beschreven instrumenten zijn
instrumenten in de letterlijke zin van het
woord. Je zou de gepresenteerde instru-
menten ook voorwaarden voor succes
kunnen noemen. Sommigen gaan in op
een noodzakelijke mentaliteitsverandering
of beschrijven een algemeen toepasbare
principe.
Overeenkomstig met de opbouw van de
vorige hoofdstukken, zijn de instrumenten
per pijler onderverdeeld in instrumenten
voor lokale fl exibiliteit, gebruiksgerichte
fl exibiliteit en tijdgerelateerde fl exibiliteit.
LOKAAL HANDELEN
Het aanwenden van plaat-
selijke energie bij de her-
ontwikkeling van een plek.
CRISIS- EN
HERSTELWET
Wet die projectmatige
gebieds ontwikkeling stimu-
leert met kortere procedures
en lokale experimenten voor
aangepaste regelgeving.
AFWAARDEREN
Het bijstellen van de boek-
houdkundige waarde naar de
reële waarde.
SCHAALVERKLEINING
Het bijstellen van de maat van
een project zodat deze past
bij de natuurlijke maat van de
plek of het programma.
CLOSE READING
Het ontdekken van onvoor-
ziene gebruiksmogelijkheden
in bestaande structuren.
CITY DRESSING
Door cosmetische ingrepen
in een gebied of aan een ge-
bouw ontstaat nieuw elan in
het openbare domein.
TOE-EIGENEN
Gebruikers passen een
bestaande structuur aan om
zo hun gebruiksgemak te ver-
hogen of hun identiteit uit te
dragen.
VERDUURZAMEN
Bestaande gebouwen worden
zo aangepast dat het gebruik
ervan langer rendabel is.
ONTBOUWEN
Het gedeeltelijk of geheel
slopen van structureel leeg-
staand vastgoed om zo vraag
en aanbod beter op elkaar te
laten aansluiten.
URBAN MARKETING
Het realiseren van stedelijke
(her)ontwikkeling met private
investeringen.
INNOVATIESUBSIDIE
Projectmatige overheids-
bijdrage om innovatie in
ruimtelijke ontwikkeling te
stimuleren.
NATURA
Investeringen en opbrengsten
worden niet in geld uitgedrukt
maar in goederen, gunsten,
diensten of in maatschappelijk
rendement.
MICROFINANCIERING
Kleine leningen worden ver-
strekt aan bedrijven of perso-
nen die geen of onvoldoende
toegang tot banken hebben.
CROWDFUNDING
Het fi nancieel mogelijk maken
van een initiatief door
collectieve fi nanciering.
MATCHMAKING
Het bij elkaar brengen van
ruimtezoekende en -aan-
biedende partijen om te
komen tot nieuwe vormen
van ruimtegebruik.
LOKALE
AFWEGINGSRUIMTE
Op basis van algemeen gel-
dende regels kan het bevoegd
gezag voor een specifi eke
plek het juridische kader ver-
zwaren of versoepelen.
VERWORVEN
RECHTEN
Bij het herbestemmen van
bestaand vastgoed worden de
kwaliteitseisen bepaald door
het kwaliteitsniveau van het
bestaande gebouw, en niet
door nieuwbouweisen voor de
beoogde functie.
STATUTEN
Afspraken tussen een beperk-
te groep personen of partijen
die alleen voor hén geldig zijn.
FACILITEREN
De vergunningenverlener
spant zich samen met een ini-
tiatiefnemer in om een initiatief
mogelijk te maken.
ILLEGALITEIT
Initiatiefnemers overtreden
bewust de regels om snel en
ongecompliceerd hun doel te
bereiken.
PLACEMAKING
Door het realiseren van
nieuw elan op een plek
met een slechte reputatie,
worden gebruikers verleid
zich r te vestigen.
CO-CREATIE
Een gelijkwaardige vorm
van samenwerking, waarbij
alle deelnemers invloed
hebben op het proces en het
resultaat.
OPEN SOURCING
Het vrij beschikbaar stellen
van relevante kennis en in-
formatie voor de ontwikke-
ling van ruimte.
SOCIAL MEDIA
Verzamelbegrip voor inter-
actieve online platformen
waarmee complexe ontwik-
kelprocessen beter kunnen
worden ingericht.
PROCESMATIG JURIDISCH FINANCIEEL RUIMTELIJK
2016-01-25_Publication magazine.indd 4-5 01-02-16 09:5952-57_tabularasa.indd 54 01-02-16 14:37
