ArchitectuurNL 02 2016 - pag. 41

zoekend naar overzicht op de situatie. Wat
ze ziet? ‘Ik denk’, zei Biënnale-directeur
Paolo Baratta bij de perspresentatie, ‘vooral
desolaat land, met rijen van nederzettingen
waar niemand trots op kan zijn; enorme
teleurstellingen die staan voor een treurig,
oneindig aantal van gemiste kansen van het
menselijk vermogen om intelligent te handelen.
Dit alles is tragisch, banaal, en het lijkt het einde
van de architectuur te markeren. Maar de vrouw
ziet ook tekens van creativiteit en hoop, en ze
ziet ze in het hier en nu, niet in een of andere
ideologische toekomst.’

BNA: Sense of Belonging
Ook BNA-voorzitter Nathalie de Vries is,
ondanks de ontmoedigende omvang van de
opgave (van de 30 duizend inwoners van
asielzoekerscentra hebben zo’n 13 duizend een
verblijfsvergunning en dus recht op een sociale
huurwoning), positief gestemd. ‘We zitten in
een land tjokvol goede ontwerpers! Alleen: die
moet je dan wel erbij betrekken.’ Vandaar het
initiatief van de BNA. ‘Er wordt nu gesproken
over ‘een dak boven je hoofd’. Wij denken dat
het gaat om: een thuis creëren, a sense of
belonging. We moeten stoppen die container
als ding te zien. Die woningen staan in een
omgeving; in feite is het een kleinschalige vorm
van stedenbouw. De tijdelijkheid is bovendien
relatief; een asielzoekerscentrum staat er zo
vijftien, twintig jaar. En veel mensen bij elkaar
zetten heeft allerlei implicaties op gebied
van leefbaarheid, sociale veiligheid – denk
aan verveling, privacy. Voor ontwerpers is het
denken over dat soort zaken dagelijkse kost. Er

zijn prachtige voorbeelden uit het verleden van
noodwoningen die er nog steeds staan. Laten
we er niet te somber over zijn.’
De BNA zoekt de samenwerking met
gemeentes, corporaties en het COA. Zij worden
naar gelang hun vragen gekoppeld aan een
van de vijftig architectenbureaus die zich –
vrijwillig – hebben aangemeld. ‘Het gaat om
zaken als: waar moeten we de opvang situeren;
meteen bij een nieuw te ontwikkelen wijkje?
En hoe presenteer je dat plan vervolgens aan
de betrokken ontwikkelaar? Het moet in alle
discretie gebeuren.’
Het denken over wijkontwikkeling roept de
vraag op of het vluchtelingenvraagstuk niet
onderdeel is van een veel groter probleem.
Maar volgens De Vries is het tekort aan
betaalbare woonruimte een andere kwestie.
‘Wachtlijsten voor sociale huurwoningen

zijn er al meer dan tien jaar. Waarom? Door
scheefwonen? Daar is weinig informatie over.
Men schuift elkaar de bal toe. De overheid stelt
dat de corporaties verantwoordelijk zijn voor de
woningvoorraad, de corporaties op hun beurt
wijzen op de verhuurdersheffing die in 2013 is
ingevoerd en hen zou dwingen om woningen
te verkopen in plaats van bij te bouwen. Het
is een politiek probleem, waarbij de eerste
stap is om het taboe te doorbreken. Sense of
Belonging gaat niet daarover. Wij richten ons
op asielzoekers in de periode na de eerste
opvang.’

Rijksbouwmeester
Wat de initiatieven van de BNA en de
Rijksbouwmeester met elkaar gemeen hebben,
is hun geloof in ontwerpkracht. Het verschil
is hun strategie. De BNA kiest voor een

1. AZC Gilze Rijen (2016-2020) Ontwerp: Braaksma & Roos Architectenbureau en Marlies van Diest. Het
Asielzoekerscentrum Gilze Rijen is sinds de jaren negentig gevestigd op een voormalig kazerneterrein
in het bos, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers werd gebouwd. In opdracht van het
COA is door Braaksma & Roos Architectenbureau een plan gemaakt voor de renovatie van de zeventig
sterk verouderde gebouwen, waarvan het merendeel rijksmonument is. De panden worden opgeknapt
en opnieuw ingedeeld, aansluitend op het strikte programma van eisen. De groene omgeving wordt
ingezet om ruimtelijke meerwaarde te creëren, met speel- en recreatieplekken en meer diversiteit in
de begroeiing. 2. Hoop in een desolaat land, Reporting from the front, Architectuurbiënnale Venetië.
3 en 4. De Israëlische architecte Malkit Shoshan (links naast minister Bert Koenders op foto 4) doet
onderzoek naar de architectuur van VN-vredesmissies. Over de hele wereld zijn er honderden van
deze ‘compounds’: zelfvoorzienende eilanden die nauwelijks bijdragen aan een beter leven voor de
bewoners. Shoshan zoekt naar nieuwe ruimtelijke oplossingen die ook betekenis hebben voor de
lokale gemeenschappen. In opdracht van Het Nieuwe Instituut treedt Shoshan op als curator voor
het Nederlands Paviljoen tijdens de Architectuurbiënnale Venetië 2016. Deze presentatie wordt
opgebouwd rond een casestudy van Camp Castor in Gao, Mali (foto 3).