Het Wiebenga-complex van de Hanzehogeschool in Groningen bevindt
zich midden in aardbevingsgebied. Bij het ontwerp van de uitbreiding
van het complex werden DP6 en Bierman Henket plotsklaps met die
werkelijkheid geconfronteerd. Nadat het eerste ontwerp was gemaakt,
werd nieuwe regelgeving van kracht. Daardoor moest in het ontwerp
ineens rekening gehouden worden met een aardbeving tot 4,5 op
de schaal van Richter. De getekende gevel met betonnen Y-vormige
elementen met een dragende functie en stabiliteitsfunctie bleek daarvoor
ongeschikt. De stijve gevel moest plaats maken voor een nieuw ontwerp
met meer ductiliteit.
Gebouwd op binnenplein
Het complex werd in 1923 gebouwd als nijverheidsschool (met een
MTS en een Ambachtsschool) naar ontwerp van architect L.C. van
der Vlugt en constructeur J.G. Wiebenga. In 1922 werd Wiebenga
benoemd tot directeur van de School voor Nijverheidsonderwijs in
Groningen. Een van zijn eerste taken was het bouwen van een nieuw
schoolgebouw. Het complex bestond uit twee parallel aan elkaar gelegen
schoolgebouwen met daartussen gezamenlijke praktijklokalen. Het
monumentale scholencomplex is een van de eerste voorbeelden van het
Nieuwe Bouwen in Nederland, met een betonskelet en grote glaspuien.
In de loop der jaren zijn aan de kopzijde van het complex diverse
gebouwen toegevoegd en is ook de entree aan deze zijde gesitueerd.
De praktijklokalen zijn ooit gesloopt om ruimte te maken voor een
binnenplein. Dat binnenplein hebben DP6 architectuurstudio en Bierman
Henket architecten nu weer gebruikt voor de uitbreiding van de school.
Het nieuwe hart staat vrij tussen de twee oorspronkelijke monumentale
gebouwen, maar is er met transparante doorgangen wel aan verbonden.
Om de nieuwbouw aardbevingsbestendig te maken, is het ontwerp
aangepast. Het gebouw haalt zijn stabiliteit uit vier zogenaamde slender
walls, in plaats van uit de gevel. De slender walls zijn in feite niet meer
dan een stabiliteitselement met een stalen kruis. Dat is sterk, maar niet te
stijf en kan daardoor de bewegingen van een aardbeving volgen. Ook is
de gevel niet meer vloerdragend, maar is deze zo ontworpen dat die ook
kan meebewegen en de vervormingen kan opnemen.
Composiet volgt beweging
Bij een aardbeving van 4,5 op de schaal van Richter is de uitslag van
de dakrand berekend op circa 20 cm. Architect Chris de Weijer van
DP6 architectuurstudio en projectarchitect Björn Bleumink besloten om
niet alleen in te zetten op veiligheid van mensen bij een aardbeving,
maar om de gevel zo te ontwerpen dat die die 20 cm uitslag kan volgen
zonder schade. ‘We hebben lang gezocht naar het juiste materiaal dat
de beweging kan volgen en dat daarna weer in zijn vorm terugkomt. We
zijn uiteindelijk bij composiet uitgekomen. Dat komt oorspronkelijk uit de
lucht- en ruimtevaart en wordt sinds de jaren zestig ook toegepast in de
maritieme wereld. Daar moet het mee kunnen bewegen met de kracht
van de golven en daarna weer in zijn oorspronkelijke positie terugkeren’,
vertelt Chris de Weijer. Vervolgens hebben de ontwerpers het gebouw in
de hoogte opgedeeld in acht ruiten. Samen met de ruimte in de sponning
blijft de vervorming per ruit zo gering dat die niet gaat breken. Daardoor
was geen gelaagd glas nodig, zoals voor grotere ruiten met schaderisico
in aardbevingsgebied wel is voorgeschreven.
Patroon gevelelementen
Het ontwerp van de gevel is afgeleid van het glas-in-loodpatroon in de
bestaande trappenhuizen, dat ook terugkomt in bestaande tegelvloeren.
Elk stramien van 3 meter breed telt twee brede raamstroken en twee
smalle raamstroken. De maatvoering van de elementen is zo gekozen dat
er op logische stramienen wanden zijn aan te sluiten. Per stramien van 3
meter is om diezelfde reden een te openen raam opgenomen. Ter plaatse
van de stabiliteitswanden en de vloerranden loopt het raampatroon door
in de gevel, maar zijn de openingen ingevuld met composiet panelen, die
direct met de fabricage van de elementen zijn meegenomen.
2 3
1. Bij het open studielandschap is de onderste drie meter uitgevoerd in glas.
Daarboven hangt de composiet gevel. 2. De elementen zijn met halve stijlen
aan elkaar gekoppeld. Op de hoek zijn fabrieksmatig twee halve elementen
in verstek tegen elkaar geplaatst. 3. De uitbreiding is op het voormalige
binnenplein van de bestaande school gebouwd, op deze plek waren
oorspronkelijk ook praktijklokalen.
25 ArchitectuurNL
HOGESCHOOL
24-25-26-27_wiebenga.indd 25 27-03-17 12:19