de vraag van het Joods Historisch Museum
naar een student die een vrijblijvend ontwerp
zou willen maken voor de vernieuwing van de
Hollandsche Schouwburg.
De Hollandsche Schouwburg was een theater
aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam dat
tijdens de Duitse bezetting het centrum werd
van de deportatie van de omvangrijke Joodse
bevolking van Amsterdam en omstreken.
Later verscheen er een herdenkingsplek en
vervolgens een klein museum. Het Joodse
Historisch Museum heeft plannen om de plaats
een nieuwe invulling te geven als Nationaal
Holocaust Museum en herdenkingsplek.
Kop van Medusa
‘There is no point in exaggerating that, which
is already horrific’, zegt de auteur W.G. Sebald
‘perhaps in order to get the full measure of
the horrific, one needs to remind the reader
of beatific moments of life.’ De verschrikking
van de Holocaust kan als het hoofd van
Medusa werken: men versteent bij een directe
confrontatie. In plaats van het choqueren van
bezoekers met spectaculaire vormen, is het
doel om een waardige sfeer van contemplatie
te creëren. Het plan gaat over leven, het
persoonlijke aspect van herinnering en de plek
zelf.
Het door het Joods Historisch Museum
opgegeven programma van eisen is te
groot om in de Hollandsche Schouwburg te
passen. Er kan ruimte worden gecreëerd door
onbenutte ruimten te benutten en enkele
elementen te slopen na een grondige analyse.
Daarnaast stel ik, in samenspraak met het
Joods Historisch Museum, het gebruik van een
tweede locatie voor, waarbij de Hervormde
Kweekschool de meest voor de hand liggende
optie blijkt. Tijdens de Duitse bezetting stond
tegenover de Hollandsche Schouwburg een
crèche waar joodse kinderen deportatie
moesten afwachtten. Honderden van hen
ontsnapten via de naburige Hervormde
Kweekschool. De crèche bestaat niet meer,
maar de Kweekschool was ten tijde van mijn
ontwerp leeg en is voorgesteld als onderdeel
van het museum. In 2016, twee jaar na mijn
afstuderen, opende hier (los van mijn plannen)
daadwerkelijk een tijdelijk Holocaust Museum
als eerste stap in de richting van het nog te
bouwen permanente museum.
Vanaf de tramhalte op de Plantage Middenlaan,
tussen de Hervormde Kweekschool en de
Hollandsche Schouwburg in, vonden tijdens
de Duitse bezetting deportaties plaats. Deze
halte heb ik in mijn voorstel mee-ontworpen als
openbare expositie en verbindend element van
de twee gebouwen. Vanuit dit startpunt heb ik
een ontwerp gemaakt. Ik toon het u graag aan
de hand van zes momenten.
Mokum
De naam Mokum komt van het Hebreeuwse
woord makom, wat ‘plek’ betekent. Amsterdam
was vóór de Holocaust dé plek voor joden,
een veilige haven. Het is een fundamenteel
a-monumentale stad. Om een relatie te creëren
met de stad en te voorkomen dat herinneringen
verstijven in monumentale vormen die de
bezoeker kleineren, stel ik a-monumentale,
intieme ruimten voor.
– Ik sta op de Plantage Middenlaan. Het
gelaagde matte glas in de gevels van de
Hollandsche Schouwburg en Hervormde
Kweekschool schittert. Achter de open deuren
vervolgt de schijnbaar zwevende houten vloer
zich.
Eilanden en enclaves
Zoals de andere plekken die herinneren aan
het ooit bloeiende joodse leven in de buurt,
zijn de expositie- en herdenkingsruimten
verbonden met elkaar door een binnen-
buitenritme. Tussen de ruimten bevinden
zich sculptuur- en bloementuinen, als
regeneratieve achtergrond. Men kan dwalen
door deze herinneringsomgeving, er is geen
vaste volgorde van ervaringen. Binnen zijn
er momenten van concentratie, buiten van
reflectie. Het leven in de omgeving is altijd
aanwezig, het verhaal niet geïsoleerd. Een
membraan, dat geluid en licht doorlaat,
markeert de plek door de historische
kavelgrenzen te volgen.
– Bleek licht valt door het gespannen
membraan dat wiegt in de wind. Het geluid van
voetstappen op de essenhouten vloer terwijl ik
loop. Het dreunen van de tram in de verte.
Herinnering
De middelen waarmee joden herinneringen
overdragen zijn die van een volk dat
eeuwenlang heeft gedwaald. Het vertellen van
verhalen en uitvoeren van rituelen leidt tot een
identificatie met het verleden. Deze middelen
kunnen worden gebruikt om de herinnering
2 3
53 ArchitectuurNL
Masters aMong Masters
52-53-54-55_master.indd 53 27-03-17 16:13