Havenpaviljoen
Tilburg is een architectonisch icoon rijker. Voor de kop van de Piushaven ontwierpen Civic
Architects en Bright Urban Futures uit Amsterdam een robuust ontvangstpaviljoen, dat
een hoogwaardige openbare ruimte toevoegt aan de stad en tegelijkertijd een restaurant
herbergt. Daarnaast vormt de imposante, stalen constructie een markering voor bezoekers
en bewoners van het havengebied.
De Piushaven, een zijarm van het
Wilhelminakanaal, werd begin vorige eeuw
aangelegd voor graanoverslag. Lange
tijd vormden de historische kades een
lege, industriële plek vlakbij het centrum
waar vooral publieke evenementen
plaatsvonden. Tegenwoordig is het gebied
een van de belangrijkste nieuwbouwzones
van Tilburg. Projectontwikkelaar Orion wilde
in samenwerking met de gemeente op de
middenpier aan de Hopliedenkade een
horecagelegenheid neerzetten en schreef
hiervoor een lokale ontwerpwedstrijd uit.
‘Wij waren bekend met het gebied en hebben
een aantal publieke gebouwen in Tilburg
gerealiseerd, zodoende zijn wij toegevoegd
aan de bureauselectie,’ zegt architect Jan
Lebbink van het Amsterdamse Civic Architects,
dat samen met Bright Urban Futures het
winnende ontwerp maakte.
‘Oorspronkelijk lag de langgerekte bouwkavel
dwars op de pier, waardoor de openbare
ruimte werd afgesloten. Door het gebouw een
kwartslag te draaien en strak aan het water te
plaatsen, konden we de ruimte open houden
voor evenementen en wateractiviteiten.’ Om de
openbare ruimte te vergroten, bedachten de
bureaus een vrij toegankelijk dakterras over de
breedte van de pier dat deels het restaurant en
de kade overdekt. Lebbink: ‘Boven heb je dan
een mooi uitzicht over de haven en onder is
een schuilplek voor de regen. De toegangstrap
en verplichte veiligheidsmaatregelen maakten
het ontwerp wel een stuk ambitieuzer dan het
programma van eisen. Maar toevallig sloot de
gecombineerde publieke en private functie
goed aan bij de gemeenteplannen voor een
aankomstpaviljoen in het gebied. De jury
koos daarom voor ons ontwerp, waarna de
gemeente als mede-ontwikkelaar instapte. Alles
wat bovenop zit is haar eigendom en door haar
gefinancierd.’
Draagconstructie
De vormgeving en materialisering van het
paviljoen zijn geïnspireerd door lokale
havenattributen. De oversized, zwarte stalen
rand die het dak en de open ruimte omvat,
refereert aan de museale binnenvaartschepen
in de haven. Het rechthoekige gevaarte wordt
gedragen door zes stalen kolommen met
robuuste verbindingen die herinneren aan
de bruggen uit vroeger tijden. ‘Aanvankelijk
bestond ons ontwerp uit een stalen dak met
een aluminium borstwering. Later bedachten
we met de aannemer de goedkopere oplossing
met een houten dak en een gezette, stalen
rand, die een integraal onderdeel van de
draagconstructie is en tegelijkertijd een
krachtig beeld neerzet.’ Om de historische
houten kadefundering niet aan te tasten zijn
de draagkolommen twee meter naar binnen
gebracht. De uitkragingen worden waar nodig
opgevangen met het stalen randkader. De
constructie ís de architectuur.
Restaurant en dakterras
De momentvaste constructieknopen en
afwezigheid van stabiliteitswanden zorgen voor
een vrij indeelbare plattegrond. Het restaurant
heeft als tijdelijk bouwwerk een eenvoudige,
transparante pui van aluminium en glas. Dankzij
de overstek van 90 cm schijnt de zon in de
winter wel naar binnen, maar in de zomer juist
niet. In de kern bevinden zich faciliteiten als bar,
keuken, toiletten en opslag. Aan de terraszijde
in de openbare ruimte zijn drie ingangen
aangebracht, zodat de ruimte eventueel ook is
op te splitsen. Het vrij toegankelijke dakterras
is bereikbaar via een waxed grenen trap die
in de looprichting op de kade is geplaatst. Het
bovendek vormt een prachtige uitkijkpost over
het havengebied met in de verte de nieuwe
ophaalbrug van de Eindhovense architect en
kunstenaar John Körmeling. ‘Je wilt natuurlijk
voorkomen dat zo’n prachtplek hangjongeren
aantrekt. Daarom is de borstwering van het
dakterras 70 cm hoog en 70 cm breed. Laag
genoeg om niet te hangen en breed genoeg
om er niet overheen te vallen,’ legt Lebbink uit.
Om toch prettig van het uitzicht te genieten, is
er een bankje geplaatst en zijn op twee plekken
leuningen aangebracht. ’s Nachts is de trap
afsluitbaar met een metalen hek.
Iconisch onderdeel
De herinrichting van de openbare ruimte
gebeurde in samenspraak met de
landschapsarchitect, het ontwerpteam, de
ontwikkelaar en de uitbater van het restaurant.
Daarbij is goed geluisterd naar ieders wensen.
Op verzoek van de ontwerpers sluit het
bestratingspatroon op de kade logisch aan
op de trap naar het dakterras en kwam er
langs de kade een drijvende loopvlonder en
achter het restaurant een zonnesteiger. Om
de steenmassa op het terras te doorbreken is
in het niet overdekte stuk een snelgroeiende,
meerstammige wilg geplant. Ook krijgt het
restaurant dit voorjaar nog een mossedumdak,
wat de aanblik vanaf het dakterras verfraait.
Als gevolg van deze bijzondere private-
publieke samenwerking is het paviljoen
sinds de openstelling in januari meteen een
vanzelfsprekend iconisch onderdeel in de
Piushaven geworden.
21 ArchitectuurNLTekst Emy Vesseur Fotografie Stijn Bollaert
Parel
20-21_piushaven.indd 21 29-03-18 11:00
