ArchitectuurNL 02 2019 - pag. 16

luxe hotelkamers, maar die blijken bij nadere
beschouwing geschikt om eenvoudig allerlei
voorzieningen aan toe te voegen. Abrahamse:
‘De badkamers hebben bijvoorbeeld standaard
geen toiletbeugels en -verhogers, maar je
kunt die wel aan- en inklikken als je het nodig
hebt.’ Dat al die hulpmiddelen ook weer
weggehaald kunnen worden als een gast ze
niet meer nodig heeft versterkt de positieve en
herstelbevorderende sfeer.
De sfeer in de kamers is die van een hotel:
gastvrij, maar niet al te huiselijk. Abrahamse:
‘Het is niet de bedoeling dat gasten hun eigen
fotolijstjes ophangen of meubeltjes neerzetten.
Alles is erop gericht dat het verblijf tijdelijk is, je
snel zelfredzaam wordt en naar huis kunt.’

Ontwerpen voor dementerenden
Dat is juist niet het uitgangspunt als je voor
bewoners met dementie ontwerpt, zegt Femke
Feenstra van Gortemaker Algra Feenstra
Architects. Ze werkt momenteel aan woonzorg-
centrum Allévo in Zierikzee, dat grotendeels
bestemd is voor langdurig verblijf, voor mensen
met dementie. Wat maakt je huis tot een thuis,
en hoe blijf je verre van het tehuis, vroeg zij
zich af. ‘Dit is een woongebouw. Natuurlijk is
alles rolstoeltoegankelijk, maar dat zie je niet
meteen. Voor sommige bewoners geldt: van
de 24 uur die ze er doorbrengen, worden er
hooguit twee aan zorg besteed.’ Verhuizen
moet eigenlijk een feestje zijn, zegt Feenstra,
‘maar nu is het vaak zo dat de laatste keer dat
je verhuist, erg verdrietig is. Dat wil je toch
niet?’ Dus moet er een echt thuis worden
ontworpen, vindt zij. En bij een ‘thuis’ hoort
bijvoorbeeld een eigen voordeur. Feenstra:
‘Elke kamer krijgt aan de gemeenschappelijke
tuin een entree. Eigenlijk een achterdeur,

maar die functioneert als voordeur. Je kunt als
familie dus je fiets gewoon tegen de gevel van
het huis van je moeder zetten, en via de voor/
achterdeur naar binnen. Je hoeft niet eerst
langs een balie en door allerlei gangen.’

Vrijheid vs bescherming
Vrijheid is ook in deze fase van het leven
een groter goed dan de bescherming die
je geneigd bent te bieden door mensen
‘voor hun eigen bestwil’ op te sluiten, zegt
Feenstra. De woonomgeving en de tuin
zijn in principe voor iedereen toegankelijk,
behalve wanneer dit in bepaalde situaties
niet verantwoord is. Bewoners hebben een
tracker (‘fraai vormgegeven, je draagt het als
een sieraadje’) die kan worden ingezet als
de vrijheid beperkt is. Het uitgangspunt van
93 voordeuren resulteert in een stervormig
gebouw in een park. Via de achterdeur van
de woningen kunnen bewoners elkaar treffen
in ontmoetingsruimten, gericht op muziek, de
tuin of bijvoorbeeld spelletjes doen. Bewoners
kunnen zelf kiezen waar zij gaan zitten. De
opdrachtgever is erg enthousiast over deze
aanpak. ‘Bij het personeel hebben we wel wat
weerstand moeten overwinnen.’ Familie van
bewoners vindt het ook spannend, merkt ze.
‘Maar als we het idee uitleggen weet iedereen
dat het belangrijk is dat mensen zoveel
mogelijk zelf de regie houden. Wat wil je liever
voor je moeder? Dat ze elke dag de hele dag
in dezelfde stoel zit of alle vrijheid heeft? Of
bijvoorbeeld dat ze haar trui verkeerd om aan
heeft, maar dat ze dat wel zélf heeft gedaan?’

Niet opgesloten
Ook architect Dorte Kristensen van Atelier
PRO ziet de deuren letterlijk en figuurlijk

het liefst ‘zoveel mogelijk open staan’ in de
woonomgeving van dementerenden, zegt zij.
‘Herinneringen die in deze fase blijven, zijn
vaak die uit je kindertijd. En iedereen kent van
vroeger wel het idee dat ‘je ergens opgesloten
hebt gezeten, dat je de wc deur niet open
kreeg of jezelf hebt opgesloten. Dat wil je niet
oproepen.’
Atelier PRO deed zowel de verbouwing als het
interieur van woonzorgcentrum De Scheldehof
in Vlissingen, gehuisvest in een voormalige
plaatwerkerij van de de scheepswerf. Ook zij
handhaaft het idee van de ‘eigen voordeur’
bij het ontwerp voor de woongroepen van
demente bewoners. Kristensen: ‘Je wilt zoveel
mogelijk ontwerpen volgens de normaliteit der
dingen’. Alle wooneenheden grenzen hier aan
een binnentuin met terrasjes en tuinmeubilair:
daar ga je naar binnen en zo kom je in de
hal en de huiskamer. ‘Daarna komen pas de
gang en de slaapkamer. Zoals in elk huis.’
De omvang van dit kolossale gebouw is een
voordeel, vindt ze. ‘Big is beautiful.’ Mensen
die dementeren kruipen vaak in hun schulp, ze
kunnen minder makkelijk naar buiten. ‘Door de
omvang van dit gebouw, kan de buitenwereld
binnen worden gehaald.’ Het filmhuis in De
Scheldehof trekt ook veel niet-bewoners. Er
worden zalen verhuurd, er is een opleiding
voor verzorgenden die ruimtes als klaslokaal
gebruikt. Kristensen: ‘Je hoeft als bewoner niet
naar buiten om reuring te ontmoeten. Zo voel je
dat je nog in het leven staat.’

Kuipstoeltjes Eames
Ook hier geen traditioneel en generiek
zorgmeubilair in het interieur. ‘Er zijn hier veel
rolstoelen en dat zijn slopers. We hebben
massief eikenhouten tafels, maar wel met rvs
poten. De kuipstoeltjes van Eames blijken
ideaal voor ouderen: ze zitten goed, zijn licht
en makkelijk verplaatsbaar. En hebben ook een
metalen onderstel.’
Voor de rest is het interieur een mix van oud
en nieuw, nostalgische prullaria en design. ‘Het
interieur ontstaat als een soort slow cooking.
Het is een grove indeling, een canvas, dat
iedereen in mag kleuren. Mensen mogen hun
eigen spulletjes erbij zetten in de boekenkast
of vensterbank.’ Dorte Kirstensen: ‘We wilden
geen horeca- of hoteluitstraling, maar het
soort argeloosheid die door de jaren heen ook
ontstaat in je eigen huis.’ Het werkt, hoort ze:
‘Iedereen voelt zich hier welkom. Niet alleen
de 80-plussers, maar ook hun kinderen en
kleinkinderen.’