• met elkaar de totale omgeving benoemen. De lijst van adjectieven is
zo opgebouwd dat alle informatie die de zintuigen geven, kan worden
vastgesteld;
• objectief zijn en puur de omgeving beschrijven en niet de ervaring van
de waarnemer. Zo is het verwarrend om adjectieven te gebruiken als
‘gelukkig’ of ‘vrolijk’. De waarnemer kan ‘gelukkig’ of ‘vrolijk’ zijn, maar
‘gelukkig’ stucwerk of ‘vrolijke’ verf bestaan niet;
• een link leggen met elementen en kenmerken van de omgeving.
Op deze manier geeft de tool handvatten om de belevingskwaliteit te
benoemen, te communiceren met anderen, vast te stellen wat mensen
exact bedoelen en – bij bestaande bouw – inzicht te geven in de
oorzaken waardoor een bepaalde beleving ontstaat.
De tool is toepasbaar voor bestaande bouw en nieuwbouw. Bij bestaande
bouw geeft de tool inzicht in de aanwezige belevingskwaliteit en kunnen
partijen systematisch met elkaar bespreken wat in het kader van een
hogere belevingskwaliteit zou moeten worden veranderd. Bij nieuwbouw
biedt de beoordelingslijst een handvat om alle facetten van de gewenste
belevingskwaliteit te bespreken zodat een volledig en eenduidig beeld
hiervan ontstaat. De manier van bespreken is zodanig dat elke invalshoek
genuanceerd kan worden bezien. Het is zinvol dit methodisch te doen
om niet te vervallen in begrippen als ‘prettig’, ‘leuk’ of ‘goed’ die niet
preciseren wat feitelijk wordt bedoeld. Dankzij element- en kenmerk-
gerichte databases (onder andere gericht op kleur, ruimteverhoudingen,
licht e.d.) die sinds de start van het onderzoek zijn opgebouwd, kunnen
tijdens de discussies linken worden gelegd met de fysiologische en
psychologische effecten die voor de beleving van een specifiek element
of kenmerk van belang zijn.
Procesgerichte belevingskwaliteit in PVE
Ook bij het standaard ruimtelijke en functionele Programma van
Eisen (PVE) speelt de gewenste belevingskwaliteit een essentiële rol.
Veelal is het PVE een optelsom van functiegerichte vierkante meters,
bruto/netto verhoudingen en logistieke eisen. Dit biedt echter geen
garantie voor een goede belevingskwaliteit. Ook het volledig voldoen
aan de eisen van het Bouwbesluit betekent niet dat het met de
belevingskwaliteit van een gebouw wel goed komt. Om deze reden is
er een uitgebreider PVE nodig namelijk het PVE-PB dat aanstuurt op de
Procesgerichte Belevingskwaliteit. Hierin staat niet de functie centraal,
maar de processen waaruit deze functie bestaat. Beleven, het ervaren
van de belevingskwaliteit, is namelijk een proces. Zo noemt het PVE
bijvoorbeeld voor een vergaderzaal het aantal personen dat hier moet
vergaderen plus het aantal benodigde vierkante meters. Bij het centraal
stellen van het vergaderproces in het PVE-PB, komen deelprocessen
naar voren als binnenkomen, ontmoeten, koffie en thee uitschenken,
apparatuur bedienen, overleggen, besluiten nemen en afscheid nemen
en vertrekken. Het aandacht geven aan de belevingskwaliteit van de
deelprocessen, komt uiteindelijk ten goede aan de vergaderkwaliteit en
de productiviteit. Zo is de manier van binnenkomen en elkaar ontmoeten
van grote invloed op het vergaderresultaat.
Thematisch
Op basis van de tool kunnen gedurende het ontwerpproces afhankelijk
van de specifieke situatie verschillende accenten worden gelegd. Zo
kan bij het ontwerpproces voor een zorgcentrum het accent liggen op
psychologische veiligheid en omhulling, terwijl bij het ontwerpen van een
winkel voor smartphones en tablets eerder de focus ligt op transparantie
en het tonen van de betekenis van producten. Naast de mogelijkheid
dergelijke accenten invulling te kunnen geven, kent de tool twee
verdiepingen, namelijk (kennis) productiviteit en healing environment. Op
basis van haar onderzoek heeft Iris Bakker aangetoond welke elementen
5. Kapel begraafplaats in Kralingen-Crooswijk van Mecanoo Architecten:
accenten in de tastzin door de geslotenheid die de kapel uitstraalt, de
bewegingszin die gerichtheid laat ervaren door de markante dakvorm,
en de identiteitszin door de karaktervolle en speelse vormentaal. 6. Café
in de Bourgogne: accenten in de smaakzin met woorden als gezellig en
gevarieerd, de warmtezin die we ervaren als sympathiek en de gezichtszin
met ervaringen door kleur en licht. 7. De 12 zintuigen. 8 en 9. Praktijkcase.
Deel van beoordelingslijst met adjectieven, toegepast op een vergaderzaal
in een zorginstelling. Dit deel betreft de ruimtelijke verhoudingen en het
ervaren van vorm, en laat zien dat vooral aspecten als disharmonisch,
verdeeld en uit verhouding zijn, hoog scoren. Pas bij de derde stap in het
proces zagen de gebruikers dat het tapijt twee verschillende kleuren had. Dit
bleek de oorzaak te zijn, waarom de ruimte niet als een eenheid overkwam.
5 6
46ArchitectuurNL Tekst en fotografie Iris Bakker
44-45-46-47_belevingswaarde.indd 46 13-06-16 14:24
