Chirurgenwerk
In het Schunck Glaspaleis in Heerlen – zelf een prachtig voorbeeld van gerestaureerde
modernistische architectuur – is nu een tentoonstelling te zien over het behoud van
moderne gebouwen. De onderzoeken en ontwerpen voor de restauraties van vijf gebouwen
van Mies van der Rohe zijn hier zo uitgebreid gedocumenteerd, dat de expositie vooral op
restauratieprofessionals gericht lijkt. Voor hen is een bezoek bijna een must.
Vijf gebouwen van architect Ludwig Mies
van der Rohe (Aken 1886 – Chicago 1969)
staan centraal in de expositie Mies en de
erfenis van het modernisme. Ze zijn alle vijf
in de periode 2005-2015 gerestaureerd, met
uitzondering van Verseidag, waar de restauratie
nog in uitvoering is. Qua functie, schaal en
materialisering zijn ze juist zeer verschillend,
zodat er voor elke architect die betrokken is bij
een restauratie van moderne architectuur veel
aanknopingspunten te vinden zijn. Het gaat om
twee vooroorlogse projecten uit de periode dat
Mies van der Rohe nog in Duitsland woonde
en werkte, en daar o.a. aan het hoofd stond
van het Bauhaus, en drie projecten in Chicago,
waarnaar hij in 1938 emigreerde en waar hij o.a.
de leiding kreeg op de faculteit Architectuur op
de Illinois Institute of Technology (IIT).
Film en bouwfragmenten
De opzet van de tentoonstelling is overzichtelijk
en in de stijl van Mies ingericht in de kelder
van het Glaspaleis. Vanaf de entree loopt de
bezoeker eerst langs een overzicht van de 80
bouwwerken die Mies van der Rohe in ruim
60 jaar realiseerde, vormgegeven als een
tijdlijn met per project een foto en een korte
toelichting. Aan het eind van deze gang lonkt
een enorm filmscherm – 5 screens van elk 4
meter breed – waar een artistieke impressie
van de vijf gebouwen wordt geprojecteerd,
gemaakt door Dominique Müller & Fabian
Wegmüller samen met Detlef Weitz. De sfeer
en ruimtelijkheid komen hierin goed tot
uitdrukking. Soms lopen de beelden van de 5
schermen in elkaar over, soms lopen er beelden
parallel. Zittend op een originele Barcelona-
bank kun je de beelden ondergaan en de
gebouwen ervaren alsof je er zelf rondloopt.
Naast het scherm is een ruimte met originele,
soms aandoenlijke fragmenten van gebouwen
en meubels van Mies van der Rohe, die
bij restauraties zijn vervangen, zoals een
inbouwspot, bedpanelen en verroeste ramen.
Vijf gebouwen x drie thema’s
Tegenover de projectiewand staan in een strak
grid de vijf projecten gedocumenteerd:
– Huis Tugendhat in Brno, gebouwd in 1929-
1930 en gerestaureerd in 1985 en in 2010-
2012.
– De Verseidag-fabriek in Krefeld is gebouwd
in de jaren 1930-35. Het verlaten complex is
uitgebreid onderzocht en gedocumenteerd
door studenten Architectuur van de RWTH
Aken, de restauratie is lopend.
– 860-880 Lake Shore Drive Apartments in
Chicago, twee torens gebouwd in 1951 en
gerestaureerd in 2007-2009.
– De Robert F. Carr Memorial Chapel op de
campus van de IIT in Chicago, gebouwd in
1952 en gerestaureerd in 2008-2015.
– De S.R. Crown Hall, het gebouw van de
faculteit Architectuur van de IIT in Chicago,
gebouwd in 1956 en gerestaureerd in 2005.
Per gebouw worden vele aspecten uitgediept,
die bij het behoud van modern erfgoed van
belang zijn. Die aspecten zijn weer ingedeeld
in drie hoofdgroepen: context, huid & skelet
en interieur. Sonja Beeck van het Berlijnse
vormgevingsbureau Chezweitz ordende de
vracht aan informatie op 15 eilanden (3 per
project), die mooi in het kolommengrid van
het Glaspaleis passen. Elk eiland bestaat uit
kartonnen schijven die in elkaar grijpen en
zo samengestelde tafels vormen, in effen wit,
zilver of zwart of met prints van details van
kenmerkende materialen.
Voer voor restauratoren
In foto’s, oude en recente bouwtekeningen,
originele bouwelementen en materialen,
collages, maquettes en rapporten kun je het
ontwerp, de bouw, eerdere verbouwingen, het
verval en de restauratie nauwgezet volgen.
Bij de meest recente restauraties zijn naast
architecten restauratoren van wezenlijk belang
geweest, zij zijn materiaalexperts die als
chirurgen te werk gaan. Het materiële aspect
van restauraties krijgt in deze expositie de
nadruk. “Mies’ secure materiaalgebruik vraagt
immers om renovatie op basis van nauwgezet
onderzoek” vindt Schunck-curator Andrea Croé.
Opgegroeid als dochter van een restaurator
en opgeleid als architect, wil Croé met deze
expositie pleiten voor zorgvuldige omgang
met het modernistische architecturale erfgoed,
waarbij de oorspronkelijke materialen en
kleuren zo veel mogelijk hersteld worden.
Glaspaleis en Arets
Dat pleidooi geldt alle bedreigde
modernistische architectuur, maar in het
bijzonder die in Heerlen en omgeving, waar
veel gebouwen uit die periode de slopershamer
trof. Het Glaspaleis dat Frits Peutz in 1933
ontwierp voor warenhuis Schunck werd ook
twee maal bijna gesloopt. Dankzij de renovatie
door architecten Jo Coenen en Wiel Arets en
herbestemming tot multifunctioneel cultureel
centrum is het Glaspaleis behouden voor de
toekomst.
Wiel Arets komen we overigens ook nog tegen
in de tentoonstelling: hij heeft als decaan van
het IIT in Chicago het interieur van de de S.R.
Crown Hall aangepast en hij woont in een van
de Lake Shore Drive Apartments, waarvan hij
de indeling recent heeft aangepast.
69 ArchitectuurNLTekst en fotografie Jacqueline Knudsen
EXPOSITIE
68-69_mies.indd 69 13-06-16 15:45
