Moderne idealen
De Ploeg begon in de jaren twintig als coöperatieve weverij en textielhandel. Begin jaren vijftig
wenste het bedrijf, dat inmiddels vermaard was om zijn moderne interieur- en modestoffen, een
nieuw fabrieksgebouw met een ruime overspanning, een vrij indeelbare plattegrond en goed en
veel licht om kleurconstante stoffen te kunnen vervaardigen. Voor de constructie werd in 1954
bureau Beltman aangetrokken, dat naam had gemaakt met de bouw van textielfabrieken met
brandbestendige betonconstructies. Beltman ontwierp het opvallende betonnen schaaldak van het
systeem Zeis-Dywidag waardoor noorderlicht de werkruimtes kan binnenvallen. Naast praktische
eisen waren ook de socialistische idealen van de onderneming bepalend. De Ploeg kwam voort uit
een landbouwkolonie gebaseerd op de progressieve Reform beweging. Behalve een aangename
werkomgeving voor de arbeiders wenste de directie ook een representatief gebouw om met een
bezoekerscentrum en tentoonstellingen van stoffen, kleding en modelwoningen bij te kunnen
dragen aan Goed Wonen. Om het avant-garde imago te laten weerspiegelen in het gebouw
koppelde de opdrachtgever de ervaren bouwer van fabrieken aan de kunstzinnige pionier Gerrit
Rietveld.
De hand van Rietveld
Rietveld richtte zich vooral op de ruimtewerking.
Zijn opvallendste ontwerpkeuzes waren de
zaagtandbeëindiging van de westgevel en de
bekleding ervan met modulaire betonplaten.
Een eenvoudig schetsje uit 1958 toont de
verspringing van de schaaldaken, waardoor
de opvallende coulissengevel ontstond.
De lange noordgevel van de fabriek kreeg
een doorlopende glaswand met stalen
profielen voor de lichttoetreding van de reeks
achterliggende ateliers. De architectonische
uitgangspunten van Rietveld werkten het
zoeken naar functionele oplossingen in de
hand. Door een nieuwe ketelinstallatie, het
zogenaamde ‘Steambloc’, konden een ketelhuis
en schoorsteen achterwege en het strakke
uiterlijk van het schaaldak onverstoord blijven.
Een productietechnische primeur was het gesloten systeem van roestvrijstalen leidingen voor de
afvoer van verfbaden, die in eerdere fabrieken door open kanalen werden geleid. Ook de rest van
de leidingen werd weggewerkt in de ondergrondse kanalen.
Voor de materialisatie koos Rietveld het liefst eenvoudige oplossingen. De buitenmuur van het
zuurmagazijn bestaat uit Bredero- of B2 blokken, die Rietveld ook toepaste bij zijn beroemde
tentoonstellingspaviljoen (Sonsbeek 1955). Van het oorspronkelijke ontwerp werd uiteindelijk
maar tweederde uitgevoerd. Aan de oostzijde, op de plaats van het beoogde entreegebouw, werd
een tijdelijke loods gebouwd en ontwierp Rietveld een eenvoudige, vrijstaande luifel met een
demontabele stalen constructie.
Bouwdagboek
In 2007 sloot weverij de Ploeg hier haar poorten. Drie jaar later werd het complex aangewezen
als rijksmonument. Een nieuwe eigenaar diende zich aan; het Bergeijkse Bruns, een internationaal
familiebedrijf op het gebied van tentoonstellingsbouw en inrichting van musea, nam de renovatie
ter hand en vestigde hier zijn kantoor, engineering en productie. Bruns nam ook de Polynorm loods
en daarmee de volle 11.000 vierkante meter van het hele complex in gebruik. De Ploeg had zich
geen betere eigenaar en passender functie kunnen wensen. Ook de benadering van de renovatie
sluit aan bij de ideeën en ontwerpkeuzes van de toenmalige directie van de Ploeg, waarover we
door een nauwgezet bijgehouden bouwdagboek een schat aan informatie hebben. Naast alle
mooie idealen vormden vooral het binnen de perken houden van de kosten en de flexibiliteit
van de fabrieksruimten belangrijke uitgangspunten van de directie. De Ploeg trad zelf op als
aannemer wat 10% materiaalkosten scheelde. Ook Bruns organiseerde zijn eigen onderaannemers.
1. Nieuwe wand van diederendirrix architectuur &
stedenbouw en Aart van Asseldonk • Foto Apart
Audio. 2. Schets van Rietveld voor het ontwerp
van de westelijke gevelwand uit 1958 • Centraal
Museum. 3. Westelijke gevel van de Ploeg met de
zaagtandwand van Rietveld en de kenmerkende
kleuren van De Stijl • Foto Mascha van Damme.
2
3
25 ArchitectuurNL
Renovatie
24-25-26-27_ploegbergeijk.indd 25 12-06-17 14:44
