Verbeelde idealen
In het jaar waarin de Amsterdamse School haar eeuwfeest viert, opent museum Het Schip
haar deuren in de voormalige school aan de Oostzaanstraat in de Spaarndammerbuurt.
Na een restauratie en verbouwing naar ontwerp van SATIJNplus Architecten en met een
nieuwe vaste tentoonstelling ontworpen door Designwolf krijgt de expressionistische
architectuurstroming een museum op maat in een prachtige entourage.
Een bezoek aan Museum Het Schip is een
belevenis: Je kunt in het postkantoor en een
modelwoning Amsterdamse School interieurs
bekijken en een blik werpen in een krotwoning
in de container voor het postkantoor, een
voorbeeld van de erbarmelijke huisvesting
uit de tijd voordat woningcorporaties werden
opgericht. De binnenplaats is nu ingericht met
Amsterdamse School straatmeubilair en ook
de voormalige school in het complex is nu aan
het museum toegevoegd. Hier laat een vaste
opstelling diverse aspecten van de architectuur-
en kunststroming zien, en de context
waarbinnen deze ontstond en floreerde.
Ook komen er wisselende tentoonstellingen,
geopend wordt met een expositie over de
restauratie van het Schip zelf, een ontwerp van
architect Michel de Klerk (1884-1923) en een
van de boegbeelden van de Amsterdamse
School.
Ontwerptalent De Klerk
Op een driehoekig kavel ontwerpt Michel
de Klerk in 1917-1918 in opdracht van
woningbouwvereniging Eigen Haard zijn
derde complex arbeiderswoningen aan het
Spaarndammerplantsoen, dat al snel Het Schip
werd genoemd. De school die in 1911 aan de
Oostzaanstraat was gebouwd, heeft De Klerk
geïntegreerd in het totaal, onder andere door
toevoeging van een extra verdieping. De
totaalcompositie en de grote vormenrijkdom
getuigen van het ontwerptalent van De Klerk en
de detailleringen in metsel- en timmerwerk van
het vakmanschap van de uitvoerders.
Sprookje
In 1920 is de bouw af en na De Klerks vroege
dood in 1923 schreef een bewoonster in
het dagblad Het Volk: ‘Hij is heengegaan,
de man van onze woningen. Hoe zullen wij
arbeidersvrouwen dezen stoeren werker
gedenken, voor wat hij gedaan heeft voor onze
mannen en kinderen. Is het niet heerlijk uit
de vermoeienissen van den dag te komen in
een huis gebouwd uit louter genot en huiselijk
geluk? Is het niet of iedere steen je toeroept:
Komt allen, gij werkers en rust uit in je huis,
dat er is voor U. Is het Spaarndammerplein
geen sprookje dat je als kind gedroomd hebt,
omdat het iets was, wat voor ons kinderen niet
bestond?’
De vreugde van deze vrouw om in het Schip te
wonen, is in later jaren omgeslagen in kritiek
op de geringe afmeting van de woningen, de
gebrekkige voorzieningen en kleine ramen. In
de jaren 70 is het complex gerenoveerd en nu
vindt er weer een grootscheepse restauratie
plaats. In 2014 verhuisde de school en verwierf
Eigen Haard deze ruimte van het stadsdeel.
De school is als eerste aangepakt en wordt nu
verhuurd aan Museum het Schip. De grondige
restauratie van het casco en renovatie van
de 81 woningen, de museumwoning en het
postkantoor vindt plaats onder leiding van
Archivolt architecten en wordt op zijn vroegst in
2017 voltooid.
Herbestemming school
Harold Janssen van SATIJNplus Architecten
werd in 2008 uitgenodigd door Museum
het Schip voor een besloten prijsvraag
om de school tot museum te verbouwen.
‘Onze aanpak in eerdere projecten, zoals de
boekhandel in de Dominicanerkerk en de
herbestemming van het Kruisherenklooster
tot hotel, beiden in Maastricht, sprak de
opdrachtgever blijkbaar aan,’ verklaart
Harold Janssen de selectie van SATIJNplus
voor deze opdracht. Het ontwerpproces
verliep niet zonder slag of stoot: ‘Bureau
Monumenten en Archeologie van de
Gemeente Amsterdam wilde de bestaande
structuur van gangen en lokalen behouden.
Wij zijn daar tegenin gegaan, omdat we in
dit gebouw de Amsterdamse School wilden
‘vieren’. Het utilitaire naargeestige karakter –
Publieke Werken maakte het ontwerp van het
oorspronkelijke tweelaagse schoolgebouw
en heeft de uitbreiding van de school na de
dood van Michel de Klerk ook zeer sober
afgebouwd – moest daarom plaatsmaken
voor een lichtere en zwieriger atmosfeer, die
we meer vinden passen bij het ontwerp van
De Klerk. Op de tweede verdieping heeft de
rigide lokalenstructuur plaatsgemaakt voor
grote tentoonstellingsruimten. Op de eerste
verdieping hebben we de lokalenstructuur wel
grotendeels moeten behouden.’
Driedeling
De begane grond is een ticket-free
toegankelijke zone met receptie, winkel,
educatieve ruimte en een lunchroom. De
voormalige speelplaats is heringericht met
Amsterdams School straatmeubilair en vrij
toegankelijk. Op de eerste verdieping is de
vaste opstelling van het museum en op de
tweede verdieping zijn ruimten voor tijdelijke
exposities.
In het ondiepere bouwvolume links op de
plattegronden, de vroegere speellokalen, zijn
tussenverdiepingen gemaakt en is een lift,
noodtrappenhuis toegevoegd. Dit deel biedt
ruimte aan techniek, opslag en kantoor.
Voor de museale functie moest de fundering
versterkt worden en de constructie verzwaard.
Tekst Jacqueline Knudsen Fotografie Onne Brouwer en Jacqueline Knudsen21 ArchitectuurNL
TRANSFORMATIE
20-21-22-23_museumhetschip.indd 21 23-08-16 08:20
