Op een tafel staat een soort aquarium van een halve meter hoog en lang en ongeveer 10 cm dik.
De glazen bak die is opgebouwd uit verschillende lagen, elk van verschillende afmeting en gevuld
met een afwijkende hoeveelheid gekleurde vloeistof. De glasbak staat op een metalen plaat die
heen en weer beweegt, waardoor de vloeistof in schokkerige golven voortrolt. Een stuk of tien van
deze installaties staan in een aparte werkruimte op de Amsterdamse burelen van Benthem Crouwel
Architects. Zo staat naast het aquarium een honingraat-constructie van ongeveer een meter hoog
en vijftig centimeter breed. Het raster staat in een verwarmde metalen box en loopt in kleur van
onder boven van lichtgeel over in donkerpaars. Daar weer naast hangt een net dat zachtjes heen
en weer wiegt door een ventilator. Bij contact tussen het net en de muur lichten ledjes op.
Laboratorium
Met architectuur lijken deze experimentele bouwwerken in eerste instantie weinig van doen
te hebben. De opstelling lijkt nog het meest op een wetenschappelijk laboratorium. Er staan
maatbekers gevuld met vage vloeistoffen, petrischaaltjes met onduidelijke korrels, trilplaten, een
lasbrander en talloze materiaalproefjes. De afgelopen negen maanden werkte het Amsterdamse
architectenbureau samen met productontwerper Jólan van der Wiel in dit laboratorium aan het
project Forces of Architecture. ‘We onderzoeken welke rol natuurlijke processen kunnen spelen in
een nieuwe vorm van interactieve architectuur’, vat architect Mels Crouwel het project samen.
Gelegenheidscoalitie
Het is een opmerkelijke samenwerking. Jólan van der Wiel is bekend om Gravity, een
experimentele productcollectie vervaardigd van siliconen vermengd met ijzervijlsel. Deze
ijzervloeistof trekt hij vervolgens met sterke magneten uit een mal omhoog. Als de siliconen na
twintig minuten zijn gestold, hebben zich op deze manier grillige tafels en stoelen gevormd. ‘Ik zag
zijn werk op een expositie en wist meteen: met deze jongen wil samenwerken’, aldus Crouwel.
Inderdaad vormden zijn grote architectenbureau en de individuele ontwerper korte tijd later een
opmerkelijke gelegenheidscoalitie. Ook zijn twee vaste krachten aangetrokken en het team is
aangevuld met een klein groepje architecten van Benthem Crouwel.
‘We zijn gewoon begonnen met het doen van hands-on materiaalproefjes. Het effect van de
zeewind op een strandhuis simuleren met een zandstraler bijvoorbeeld’, aldus Van der Wiel. Al
snel werd een focus gevonden door het onderzoek te beperken tot vijf natuurelementen: water,
wind, temperatuur, licht en (seismische) trillingen. Vervolgens werd ook besloten om te zoeken
naar toepassingen van deze krachten in gevelconstructies. Van der Wiel: ‘Een gebouw moet
beschermen tegen de elementen daarom beperkten we ons tot de huid van een gebouw.’
Gebouw als wind- en thermometer
Het project hoeft geen concrete resultaten op te leveren, benadrukt Crouwel. ‘Het moest juist een
vrijplaats zijn voor experiment. Inspiratie opdoen was het doel.’ Toch heeft Forces for Architecture
diverse ideeën opgeleverd die het waard zijn om toe te passen. ‘Dit materiaal verandert van kleur
onder invloed van temperatuur’, zegt Van der Wiel, wijzend op de honingraatconstructie Color
Changing, die van een donkerpaarse bovenkant langzaam overloopt in de roze onderkant die
wordt verwarmd door een hitteplaat. ‘Het gebouw fungeert daardoor als een thermometer.’
Een onderzoek naar de invloed van wind resulteerde in een grof weefsel van textiel dat losjes langs
een muur hangt. Het net staat onder zwakstroom; waar het tegen de achterwand botst, wordt het
net geaard en gaat op die specifieke plek een ledlampje branden. ‘Deze Lightwall wordt verder
uitgewerkt tot een veertig meter installatie die te zien zal zijn op het Amsterdam Light Festival in
november en december. Maar het zou ook heel goed kunnen fungeren als een façade van een
gebouw. Het gebouw visualiseert dan hoe hard het waait’, aldus Crouwel.
Volgens hetzelfde principe zou een gebouw ook net als een houtskool feller kunnen oplichten
als het harder waait. Dit wordt onderzocht met Charcoal, een wand vol kleine windmolentjes die
ledlampjes laten branden. Hoe harder de molens draaien, hoe feller de leds branden.
Zelfstandig laboratorium
Voor de opstart werd Forces of Architecture negen maanden ondersteund vanuit het
Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie. Nu moet het lab op eigen benen staan. ‘Vanuit het
bureau willen we hier budget voor vrij maken. Architecten lopen nu al naar beneden om inspiratie
1. Meandering is een onderzoek naar hoe
regenwater naar beneden sijpelt en opgevangen
zou kunnen worden. 2. Vier proefopstellingen op
de Amsterdamse burelen van architectenbureau
Benthem Crouwel in het kader van het
onderzoeksproject Forces of Architecture, dat
de architecten samen met Jólan van der Wiel
uitvoeren. 3. Tectonics, is een onderzoek met
urgentie, gezien de aardbevingen in Groningen.
Als uitgangspunt bouwden ze een trilplaat die
een aardbeving nabootst. Op die plaat zijn
hangende constructies, vloeistoffen en gelatine
getest.
Samenwerking Jólan van der Wiel & Benthem Crouwel
2
3
CROSSOVER
61 ArchitectuurNL
60-61-62-63_forcesofarchitecture.indd 61 22-08-16 14:53
