In samenspraak met Koninklijke Tichelaar werd een serie nieuwe tegels ontworpen, deels met
een iriserende glazuur op een steenstrip tegel, dat volgens Van Bremen voor een parelmoerachtig
regenboog-effect zorgt als het licht erin reflecteert. René Knip ontwierp voor elk station een
tegeltableau met de eigen halte-naam. Daarnaast krijgt een aantal stations nog een door Knip
ontworpen tableau, met een afbeelding van wat je zou kunnen zien als soort geabstraheerd
metronetwerk. Van Bremen: ‘De Oostlijn had vroeger echt een eigen totaal identiteit, met asbakken
en prullenbakken en bewegwijzering. Die originele elementen zijn voor een deel door de jaren
heen verloren gegaan. De tegeltableaus zijn straks weer een verbindend element en versterken
het idee van één lijn, terwijl de stations ook nog echt allemaal een eigen identiteit hebben. Zo is er
toch sprake van verbijzondering per station.’ Dat de metrostations van wereldsteden oorspronkelijk
allemaal tegeltableaus hadden met de namen van de haltes, was niet de reden om hiervoor te
kiezen, zegt van Bremen. ‘Het was geen teruggrijpen op een traditie, het ging ons om de gladde en
contrasterende uitstraling.’
Sociale woningbouw
Nadia Jellouli-Guachati, architect bij XS2N-architects in Veldhoven, verwerkte opvallende
tegeltableaus in een cpo-project (Biz Botuluyuz) met Turkse bewoners in Delfshaven. Jellouli-
Guachati: ‘Dit was sociale woningbouw in een stedelijke vernieuwingswijk aan de onderkant van
de markt. Dat is helaas vaak arm in detaillering. Door een subsidie konden we iets extra’s doen.’ Bij
de entrees van de woningen kwamen opvallende tegeltableaus, met tulpen, allemaal afbeeldingen
die afkomstig zijn van Anatolische kunstwerken. ‘De bewoners wilden graag iets met hun Turkse
identiteit en ik wilde die verbinden met, en in, een Nederlandse stad. De tulp lijkt een cliché, de
meeste mensen verbinden de bloem met Nederland, maar de tulp is oorspronkelijk afkomstig uit
Turkije, de tulp staat in die cultuur voor de mooie dingen van het leven en legt tegelijkertijd de
verbinding met de Nederlandse cultuur.’ Zo’n tegeltableau maakt een entree rijker, vindt ze. ‘Het
krijgt meer allure. De hal is een gezamenlijke entree, belangrijk bij je gevoel van thuiskomen, daar
wilde ik iets heel moois van maken.’
Cecilia Gross, architect bij VenhoevenCS verwerkte tegelwerk in het ontwerp van een school, Villa
Vonk. ‘Met tegels kun je verfijnde gevelelementen ontwerpen. Het is een kleinschalig element met
een grote variatie in kleur en textuur, elke tegel is uniek. Zo ontstaat een bijzondere huid voor het
gebouw en hebben we bepaalde onderdelen, zoals de entree, gemarkeerd.’
Keramisch pigment
De transfer-techniek, waarbij keramisch pigment op een tegel wordt overgebracht en daarna
wordt ingebakken, zorgt dat er unieke tegels ontstaan, zonder dat er handschilderwerk aan
te pas komt. Pasveer van MaatwerkTegels is dé specialist op dat gebied in Nederland. Veel
tableaus komen uit zijn bedrijfshal. Wat ziet hij veel? ‘Een historische foto in de hal van een nieuw
appartementencomplex, die laat zien hoe die locatie er vroeger uit zag. Of een tegeltableau
met de naam van een gebouw die refereert aan vroeger. Dat zorgt voor extra identiteit bij een
appartementencomplex, een winkelcentrum of een kantoor.’ In opdracht van de gemeente Utrecht
werden de afgelopen jaren 14 schilderijen (stadsgezichten) op tegeltableaus overgebracht. Ze
hangen precies op de plek waar de schilder destijds moet hebben gezeten. Pasveer: ‘Aanvankelijk
had de gemeente een kopie van één schilderij op een plaat achter glas gezet, maar dat zag er al
snel niet meer uit door vocht. De tegeltableaus blijven prachtig. Mooier dan het origineel, volgens
sommigen.’ Lachend: ‘Dat kan. We hebben de gele waas er een beetje afgehaald en de kleuren
soms net iets heftiger gemaakt. Zo’n tableau mag best shinen in de openbare ruimte.’
Mendini
Sinds de revitalisatie van het Groninger Museum, is het Mendini-paviljoen bekleed met
gekleurde keramische tegels. Dat was oorspronkelijk ook de bedoeling van de architect, maar
uit bezuinigingsoverwegingen werd begin jaren negentig gekozen voor trespa-beplating. Na 15
jaar was er van het aanvankelijke kleurenpalet dat Alessandro Mendini ontwierp, nog slechts een
fletse afspiegeling over. Bij de renovatie van 2010 was er wel budget voor panelen van keramiek,
en het resultaat is verbluffend. ‘Kostbaarder, maar ook duurzamer’, zegt Hilco Vos van Koninklijke
Tichelaar, dat de tegels produceerde. Mendini zelf is lyrisch over het resultaat. De oude panelen
werden overigens hergebruikt voor een tijdelijk paviljoen op de Grote Markt.
18
19
20
Decoratiemethoden tegels
– Handschilderwerk. Dit was vroeger de enige
methode en is sinds enige tijd weer populair.
Wel kostbaar uiteraard.
– Zeefdrukken. Deze techniek bestaat sinds ca.
1950. Vooral gebruikt voor flinke oplages, want
bij toepassing van verschillende kleuren is voor
elke kleur een nieuwe drukgang nodig.
– Transfer en digitale print. Een techniek die
nu zo’n 15 jaar bestaat. Een unieke digitale
afbeelding (foto, tekening, alles kan) wordt
via een laserprinter met keramische
kleurpigmenten, op een transfervel (tijdelijke
drager) overgebracht. De transfer met keramisch
pigment wordt vervolgens op een tegel
overgebracht en gebakken op 800 0C.
Ongevoelig voor krassen.
– Sublimatie. Hierbij wordt er een kunststof laagje
met een afbeelding op de tegel aangebracht.
Krasgevoelig en slijt snel.
25 ArchitectuurNLTekst Anka van Voorthuijsen
20-21-22-23-24-25_tegeltableaus.indd 25 10-10-16 15:47
