vlaggetje
68ArchitectuurNL Tekst ?? Fotografie ??
Stepping Stone Stedenbouw houdt in dat door verwantschap in detail,
type en materiaal relatief kleine projecten in een omgeving, in de loop
der tijd, een spel van verwijzingen gaan spelen en daarmee een stap
voor stap een stedenbouwkundige samenhang over de bestaande
structuur kunnen aanbrengen, zonder dat hier grote gebaren, sloop
of een schaalvergroting voor nodig is. Het gaat niet om van tevoren
ontwikkeld gesloten systeem, zoals een Lego spel, waar met
inachtneming van de expliciete spelregels naar varianten moet worden
gezocht. Het is eerder andersom. Doordat er overeenkomsten in diverse
projecten ingebouwd worden en op een gegeven moment herkenbaar
worden, komt een bepaald thema als patroon boven drijven. Dit thema
dient vervolgens als basis voor nieuwe varianten. In alle varianten
zitten ook veel niet-thematische kenmerken, afwijkingen en specifieke
oplossingen. Bij herhaling daarvan ontstaan weer subthema’s. Door
deze transformaties kunnen de thema’s evolueren en kan uiteindelijk
een kleine architectonische ingreep tot een wezenlijk stedelijk crescendo
leiden en daarmee een omgeving transformeren. De stalen penthouses
die we boven op de pakhuizen aan de Scheveningse haven ontwierpen,
waren dit soort kleine incidenten. Met de realisatie van de nieuwbouw
van Havenmeester en het Kaviaarhuis gaan de ingrepen resoneren.
Dit proces is enigszins vergelijkbaar met geïmproviseerde jazz,
waarbij willekeurig gespeelde noten spontaan kunnen terugkomen
als thema (noot 6). Men kan deze strategie eenvoudig vertalen naar
stedenbouwkundige spelregels die als een algoritme genoteerd kunnen
worden. In zekere zin werkten de stedenbouwkundige randvoorwaarden
voor de Dr. Lelykade op deze manier.
Reeds in 1994 kreeg Archipelontwerpers de opdracht om een
massastudie voor de bebouwing aan de Dr. Lelykade te maken. De
gemeente formuleerde een aantal randvoorwaarden, waaronder
natuurlijk een maximale bouwhoogte. Het resultaat hiervan zou
een horizontale platte doos zijn. Wij stelden voor om de massa te
verdelen op basis van een aantal eenvoudige spelregels waardoor er
alternerend hoge en lage delen naast elkaar zouden ontstaan die als
communicerende vaten aan elkaar gelinkt zouden worden. Eenvoudige
regels als ‘een zonering van de massa in drie hoogtes’ en ‘niet dezelfde
hoogte bouwen als de buren’, zijn al voldoende om een diverse
massa te genereren. De Dienst Stadsontwikkeling heeft deze regels
verder juridisch uitgewerkt tot een integraal onderdeel van het nieuwe
bestemmingplan.
Een niet onbelangrijk onderdeel van onze aanpak was de aanbeveling
dat, in de uitwerking van een deelplan twee of meerdere architecten
zouden moeten samenwerken. Binnen één bakstenen gebouw zouden
diverse architecten implantaten van een ander materiaal en type
invoegen. In door diverse partijen ontwikkelde bebouwing aan de
haven heeft men helaas deze aanbeveling niet overgenomen (noot 7).
Ontwikkelaars vinden dit maar lastig en architecten willen niet graag
delen. Bij toeval is deze aanpak in de Havenmeester in samenwerking
met Fred Bos weer op z’n pootjes terecht gekomen en heeft mede
daardoor bijgedragen aan een hele goede aansluiting op de reeds
bestaande bebouwing.
Toekomst
De nieuwbouwprojecten in de haven kan men als autonoom ontwikkelde
projecten zien, maar het is relevanter om ze als een spel van stedelijke
componenten te zien die, dwars door de verschillende projecten heen,
naar elkaar refereren. Zeker in een tijd waarin de korrelgrootte van
ontwikkelingen steeds kleiner wordt, grootschalige sloop en nieuwbouw
ongewenst zijn en regie niet vanzelfsprekend is, kan deze Stepping
Stone Strategie in de toekomst steeds relevanter worden. Juist binnen
de transformatie-opgave kan deze strategie ingezet worden en als een
tegengif tegen het monofunctionele denken in de stad geïnjecteerd
worden. Formeel kan deze strategie beschreven worden als een
algoritme en in de toekomst kunnen deze algoritmes gekoppeld worden
aan 3D-printing waarmee specifieke componenten als speldenprik
gegenereerd kunnen worden en vanuit een bepaalde thematiek op maat
besteld kunnen worden.
Het Kaviaarhuis 2016, Archipelontwerpers.
Foto’s gemaakt door Gerrit Scheurs, Rien van Rijthoven en Archipelontwerpers.
64-65-66-67-68-69_tabularasa.indd 68 10-10-16 16:03
