Hof met binnentuin
‘Op basis van wat we tijdens een studiereis
naar Korea hebben gezien, hebben we een
aantal concepten bedacht’, vertelt Van Dongen.
‘Woningen worden daar doorgaans als torens
gebouwd, met gemiddeld drie appartementen
per verdieping. Alles draait om dichtheid; in
Seoul wonen immers tien miljoen mensen.
Vervolgens zijn we nagegaan: hoe doen we
dat in Nederland? In 1901 kwam de Woningwet,
ter bevordering van goede huisvesting, na
de Tweede Wereldoorlog is vanwege de
grote woningnood veel aandacht uitgegaan
naar efficiëntere productie. Tegelijk is er altijd
aandacht geweest voor het sociale aspect van
wonen – denk aan de hofjes, waarbij huizen
rond een gemeenschappelijke tuin werden
gebouwd. Zo’n hof vind je ook in het gesloten
bouwblok, dat de basis vormt voor onze steden.
Dat blok was ons vertrekpunt.’
Anticiperend op de bergachtige locatie, de
zuidelijke woningoriëntatie (de religie schrijft dit
voor in Korea), en de wens om de binnentuinen
publiek toegankelijk te maken, zijn de
rechthoekige bouwblokken getransformeerd
tot een reeks halfopen, ruitvormige gebouwen
met een zuidgevel die omhoog loopt als een
hyperbool.
Koreaanse leefstijl
Van Dongen en zijn team hebben ook
de Koreaanse leefstijl bestudeerd. ‘Je
wilt weten voor wie je bouwt. Dit zijn
middenklassewoningen voor jonge gezinnen.
Meestal werken beide ouders voor de kost,
en passen de grootouders op de kinderen.
Het is mooi dat dat zo geregeld is, al is het
jammer dat ze weinig tijd met de familie
hebben. De ouders stappen om zes uur in de
lift naar de parkeergarage en komen om elf uur
thuis, terwijl opa en oma achterblijven in het
appartement.
Wij bedachten dat het leuk zou zijn voor
hen om meer contact te hebben met buren
en de bewoners van de andere blokken.
Daarom hebben we een netwerk van fiets- en
voetpaden ontworpen door de binnenhoven.’
Bewoners kunnen kiezen hoe ze naar hun
huis gaan. Er zijn galerijen en portieken, je
kunt direct de lift naar de voordeur nemen,
of binnendoor lopen via de corridor, die ook
fungeert als ontmoetingsplek. ‘Door nu en
dan een woning weg te laten, creëer je een
uitnodigende verblijfsruimte, met daglicht en
uitzicht op het binnenterrein’, wijst Van Dongen
op de plattegrond. ‘Vanwege die sociale
elementen hebben we gewonnen, hoorden we
achteraf van de jury.’
Variatie in woningtypen
Behalve de sociale visie, heeft Van Dongen
ook woningtypologieën uit Nederland
geïmporteerd. ‘Sinds ik mijn eerste
woongebouw Natal in Rotterdam ontwierp,
heb ik een compleet alfabet aan woningtypen
aangelegd. Veel daarvan kenden ze in Korea
niet, zoals woningen aan weerszijden van
een corridor. Daarbij kun je zowel tweezijdig
georiënteerde appartementen als eenzijdig
georiënteerde maisonnettes maken, dubbele
of driedubbele beuken, al dan niet met een
serre.’ Op deze manier is een grote diversiteit
aan huizen gecreëerd, in grootte variërend
van 28 tot 120 m2. Die variatie zou volgens Van
Dongen ook bijdragen aan de levendigheid.
Inmiddels is het complex volledig bewoond.
Werkt het zoals bedacht? ‘Ja, het gebouw
functioneert als een trein, de mensen zijn
tevreden.’ Wel zijn een aantal zaken anders
uitgevoerd dan de architect had voorzien.
‘Daarin zie je een cultuurverschil. In Nederland
maak je een plan dat wordt aanbesteed. Een
aantal aannemers geeft een prijs, het beste
bod wint. Maar de bouwer is wel gebonden
aan jouw tekeningen. In Korea is dat niet zo.
De aannemer kan tijdens de bouw een voorstel
doen om voor minder geld iets op een andere
manier te maken.’ Van Dongen toont een artist’s
impression van de gevel en een foto van de
werkelijke situatie. ‘Zie je die schuifluiken
met louvres? Wij lieten die schuiven in een
heel rank staalprofiel waarin ook de airco was
opgenomen, de aannemer heeft in plaats
daarvan een soort borstweringen gemaakt. De
vraag is: ontkracht zo’n detail het idee? Volgens
mij niet. Als ik die ontmoetingsruimtes aan de
corridor zie, denk ik: dat ziet er behoorlijk goed
uit.’
Toekomst
Heeft Nederlandse woningbouw een toekomst
als exportproduct? ‘Er is in landen als Korea
in elk geval een waanzinnige behoefte’,
constateert Van Dongen. Maar volgens hem
zijn er in Korea voldoende goede architecten,
en zijn het vooral de bekende namen die uit
het buitenland worden aangetrokken. Daarbij
vraagt hij zich af in hoeverre Nederlandse
woningbouw nog onderscheidend is.
‘Architectuur wordt steeds globaler. Google de
naam van een architect, bekijk zijn portfolio en
je weet evenveel als wie dan ook. Maar wat ik
wel kan inbrengen is: ervaring.’
Dan nog is het lastig, merkt hij. ‘Al in de jaren
negentig heb ik in het buitenland lezingen
gegeven over woningbouw. Maar wie
stimuleert het? Je denkt: het ministerie of de
ambassade zal toch wel kunnen helpen om ons
te introduceren in de specifieke context van
Korea? Dus niet. We hadden allerlei vragen,
over de Koreaanse cultuur, over hoe en met wie
wij het project zouden kunnen uitwerken. Wil je
architectuur verkoopbaar maken, dan moet je
daar wel iets voor optuigen.’
De bal ligt echter ook bij de architect, erkent
Van Dongen. ‘Winy Maas van MVRDV vloog
na zijn presentatie direct door naar India en
Brazilië voor de volgende pitch. Zij willen op
wereldniveau werken. Voor mij kwam dit project
uit de lucht vallen. Ik heb op basis van de
inhoud ja gezegd. Dat het ontwerp uiteindelijk
gerealiseerd is, is geweldig, dat we er een prijs
mee hebben gewonnen nog mooier.’
Projectgegevens
Locatie: blok A5 Gangnam District, Seoul
Zuid-Korea. Opdrachtgever: Korea Land &
Housing Corporation. Architect: Frits van
Dongen. Programma: 1.500 appartementen,
community center, 1.600 parkeerplaatsen. Bruto
vloeroppervlakte: 180.000 m2. Volume:
498.000 m3. Opdracht: 2010. Bouw: 2014-2015.
1
12ArchitectuurNL Tekst Kirsten Hannema Fotografie Kim Myoung Sik en LH Group
10-11-12-13_koreawoningbouw.indd 12 29-11-16 14:20
