Cool air
Sun heat
Chikanga is een buitenwijk in ontwikkeling in de Zimbabwaanse stad
Mutare. Sociale samenhang is essentieel voor de ontwikkeling van
een gezonde woonwijk. Het Chikanga Community center faciliteert
die samenhang door middel van een huiswerkruimte, een bibliotheek,
een gemeenteloket en een flexibel te gebruiken activiteitenruimte. Het
kantoor van de Haarlem-Mutare Citylink en een kinderspeelplaats maken
het gebouw tot bruisend hart van de wijk.
Weaverbird-principe
Het ontwerp van het Community Center is het resultaat van een
vruchtbare Nederlands-Zimbabwaanse samenwerking. Het gebouw
is ontworpen naar het Weaverbird-principe. ‘Althans, ik heb het
achterliggende bouwprincipe zo genoemd’, zegt architect Joeri van
Ommeren.
Hij legt uit dat de Zimbabwaanse weaverbird, net als veel andere vogels,
zijn nest maakt van gras. Maar slim als het beest is, hangt hij het nest
aan het uiteinde van een dunne tak. Op die manier houdt hij rovers op
afstand. Bovendien weeft de vogel de ingang aan de onderkant van
het nest. Zo houdt hij de boel van binnen droog tijdens stortbuien. Het
resultaat, zegt Van Ommeren, is wonderschoon en uniek in zijn eenvoud.
Voor het Community Center gebruikte hij dit principe om tot zijn ontwerp
te komen; gebaseerd de synergie van lokaal vakmanschap, bekende
materialen en ontwerpenergie.
Geen replica
‘Begrijp me niet verkeerd; het Community Center is geen replica van het
nest op grote schaal. Ik bedoel het Weaverbird-principe als metafoor. Het
vogeltje weet als geen ander wat zijn ontwerpuitgangspunten zijn, zeg
maar het PVE, en vertaalt dat naar goed begrepen ‘ingenieurs kunst’. En
wat gras is voor het beestje, dat zijn lokaal geproduceerde bakstenen
en lokale bouwmethodes voor de Zimbabwaan. In dit land krijg je geen
steen op elkaar als niet iedereen het erover eens is. Wil je dus iets voor
elkaar krijgen, dan moet je een ontwerp maken en een bouwmethode
kiezen die voor de lokale bevolking even vanzelfsprekend zijn als het
nest voor de Weaverbird. Je zult dus in gesprek moeten gaan met de
metselaars die er wonen en werken om tot een vraaggestuurde aanpak
te komen. En ik ben best trots op het eindresultaat. Het is een low-budget
en low-tech gebouw geworden, dat door de plaatselijke bevolking toch
als comfortabel en futuristisch ervaren wordt.’
Low-tech
Het community center is volgens Van Ommeren het eerste duurzame
gebouw in zijn soort in Mutare. De door de zon opgewarmde lucht
onder het dak zorgt voor een luchtstroom boven het verlaagd plafond.
Deze luchtstroom zorgt voor een drukverschil waardoor de vertrekken
natuurlijk worden geventileerd. Dit principe wordt vaker toegepast in
Zimbabwaanse woningbouw, echter maakt de open dakconstructie en de
toepassing op deze schaal dit project uniek in zijn soort.
‘De kenmerkende dakvorm maakt deze duurzame oplossing begrijpelijk
en is daarmee een logisch alternatief voor de airconditioner’, meent de
Haarlemse architect. ‘Bovendien is het systeem goedkoop en blijvend
duurzaam. Tijdens de openingsceremonie bewees het dak zijn kwaliteit.
Terwijl het buiten dik 35 graden was, was het voor de ruim honderd
gasten binnen goed uit te houden. Het werd binnen niet warmer dan 24
graden.
Kennisoverdracht
De functionele waarde van het Community Center is groot voor Chikanga,
zegt Van Ommeren. Hij voegt eraan toe dat we in Nederland gewend zijn
gebouwen neer te zetten die voorzien in tal van behoeftes uit de regio.
Op die manier naar een gebouw kijken, is relatief nieuw voor Zimbabwe.
Daarom is er tijdens het ontwerp- en bouwproces vooral ingezet op
kennisoverdracht. Weliswaar waren er weinig contactmomenten – Van
Ommeren ging 5 x naar Zimbabwe – en moest hij zijn ontwerp realiseren
met beperkte financiële middelen, toch zijn er in zijn ogen resultaten
behaald die ook op lange termijn impact zullen hebben. Het resultaat
is volgens Van Ommeren een passie-gedreven proces geweest dat
voelbaar was in alle lagen van het project; van planoloog tot metselaar.
Pilotproject
Het Community Center is naar zijn zeggen een pilotproject: in zijn
functie, zijn architectuur en zijn bijdrage aan het lokale ontwerp- en
bouwambacht. ‘Een activiteitencentrum is nieuw voor deze streek, maar
vervult nu wel meerdere functies. Zo zijn er in dit land meer religieuze
stromingen dan bij ons achternamen. Die gezindten kunnen de centrale
hal huren en daarmee genereert het centrum inkomsten. Ook zijn er
plekken voor huiswerkbegeleiding. Dat maakt in Zimbabwe, vooral voor
meisjes, het verschil tussen wel of niet naar school gaan. Ik vind het
resultaat dan ook prachtig. Wat we hier samen hebben neergezet, is veel
meer dan een gebouw. Voor een architect is het misschien niet het meest
indrukwekkende voorbeeld van hoe je stenen stapelt, maar daar ging het
hier niet om. De echte schoonheid zit in de grotere betekenis voor de
wijk, de lokale (duurzame) bouwkunst en het ambacht.
5
1. Het Community Center draagt bij aan de lokale architectuur
en bouwkunde. 2. Speelplaats bij het community center. 3. De
openingsceremonie in oktober 2016. 4. en 5. Het dakontwerp zorgt voor
een duurzaam en comfortabel gebouw zonder gebruik te maken van
gebouwinstallaties.
29 ArchitectuurNLTekst Peter de Winter Fotografie Joeri van Ommeren
KENNISOVERDRACHT
28-29_zimbabwe.indd 29 29-11-16 14:24
