paneel. Een verrassende materiaalkeuze, want
wie schetst er nu met olieverf? Rubens was
daarin niet de eerste, maar wel een cruciaal
vernieuwer: niemand paste de olieverfschets op
zo’n veelomvattende wijze toe als hij, staat op
de website van het museum te lezen.
‘Door het inzetten van ruimtelijke middelen als
perspectief en oriëntatie heb ik getracht de
schetsen op de voorgrond te plaatsen en de
schilderijen ondergeschikt te maken. Zo ziet de
bezoeker bij binnenkomst in de eerste ruimte
allereerst de schets en pas later het schilderij
De ontdekking van Achilles.’ (Foto 4).
Via het eerste object, een poort met drie gelijke
doorgangen, betreedt men de grote zaal. In het
midden daarvan staat het tweede element, een
cirkelvormige witte wand met twee doorgangen
en twee doorkijkjes. Aan de binnenzijde
hangen schetsen (foto 1 en 3). ‘Je kunt in één
oogopslag zien hoe de schets in olieverf zich
verhoudt tot het uiteindelijke grote doek aan
de rechte wanden van de zaal. Je ervaart hoe
wonderschoon en raak de schetsjes zijn. Je
ziet dat Rubens haast als een impressionist
aan het werk was.’ In het verlengde van de
middenas staat het derde object, een vierkant
met een houten cirkelvormige vitrine erin. ‘Ik
heb gekozen voor symmetrie, cirkel en vierkant,
omdat Rubens blijkens zijn geschriften hier een
sterke voorkeur voor had (foto 2).’
Waarschijnlijk verboden
Rubens had de tentoonstelling in het Boijmans
volgens De Vries waarschijnlijk verboden. ‘Hij
hield de schetsen strikt voor zichzelf, hoezeer
zijn opdrachtgevers er ook om vroegen. Op
de eerste plaats was hij van mening dat ze die
schetsen toch niet zouden begrijpen. Daarnaast
wilde hij de mogelijkheid openhouden om het
uiteindelijke schilderij anders uit te voeren
dan op de oorspronkelijke schets stond
aangegeven. Dat was belangrijk voor hem:
nog kunnen veranderen terwijl je aan ’t werken
bent. Dat is voor een architect ook belangrijk: al
schetsend je ontwerp nog kunnen aanpassen.’
Rubens wilde dat niet delen met zijn
opdrachtgevers vanuit het idee dat als ze een
schets eenmaal zouden zien ze ook precies dát
op het uiteindelijke schilderij wilden terugzien.
‘Dat was niet uit minachting, maar om z’n
artistieke vrijheid te kunnen waarborgen door
de schets geheim te houden. En dat maakt
de tentoonstelling zo interessant. Je wordt
meegenomen in het creatieve proces en ziet
het verschil tussen schets en eindresultaat en
dat is fascinerend.’
Niet dwingend
De routing van de tentoonstelling is niet
dwingend. Wie niet linea recta naar de ruimte
met nisjes loopt, zal de samenhang tussen
schets en schilderij in eerste instantie ontgaan.
‘Maar vroeger of later kom je uit bij de nisjes
en openbaart het idee van de tentoonstelling
zich toch wel. En daar is niks mis mee. Wat
is er tegen dwalen door een mooie ruimte?
Waar het me om ging bij de inrichting van de
tentoonstelling, was de bezoekers op een
terughoudende manier het verhaal van Friso
Lammertse laten begrijpen. Het gaat per slot
van rekening om dat verhaal en niet om de
architectonische opvattingen van Ard de Vries.’
De tentoonstelling ‘Pure Rubens’ toont het
grootste overzicht van Rubens’ olieverfschetsen
dat in de afgelopen 65 jaar is getoond. Museum
Boijmans Van Beuningen en het Museo Nacional
del Prado in Madrid werkten samen om de
mooiste werken bijeen te brengen. De expositie
is te zien in Museum Boijmans van Beuningen t/m
13 januari 2019.
3 4
Tekst Peter de Winter Fotografie Kim Zwarts 8ArchitectuurNL
06-07-08_arddevries.indd 8 26-11-18 12:17
