Het winnende project AMFORA (Alternatieve Multifunctionele Ondergrondse Ruimte Amsterdam) omvat de aanleg van ondergrondse ruimten, onder de grachten van Amsterdam. Het straatbeeld en de sociale en economische structuur van de stad profiteren hiervan en ook het milieu. Het water in de grachten wordt schoner, het plan biedt mogelijkheden voor warmte- en koudeopslag en de luchtkwaliteit verbetert aanzienlijk doordat fijnstof, CO2, NOx en andere schadelijke fracties uit de lucht worden gefilterd.
Amsterdam kampt met problemen op het gebied van leefbaarheid, luchtkwaliteit en economische ontwikkeling. De luchtkwaliteit binnen de ring A10 voldoet niet aan de Europese normen voor 2010 door hoge concentraties fijnstof (PM 10) en stikstofdioxide (NO2). Dit leidt niet alleen tot schadelijke gezondheidseffecten voor de inwoners, maar ook tot negatieve effecten op de economische ontwikkeling van de stad: als gevolg van de slechte luchtkwaliteit mogen straks geen vergunningen meer worden afgegeven voor bouwprojecten. AMFORA biedt antwoord op een uitdaging die de gemeente Amsterdam zelf stelde in het ‘Actieplan Voorrang voor een Gezonde Stad 2008-2014’: Als iemand aannemelijk kan maken dat deze doelstelling ook op andere manieren behaald kan worden, zal dat idee zeker onderzocht worden.
Amsterdam: permanent in ontwikkeling
De gedachte dat de historische binnenstad van Amsterdam een goed geconserveerde stad is, met grachtenpanden uit de Gouden Eeuw, is een misvatting. U kunt dit constateren wanneer u tekeningen vergelijkt van de Herengracht anno 1700 versus diezelfde gracht anno nu. Het gros van de panden is al eens gesloopt en vervangen of op zijn minst grondig aangepast. Amsterdam is geen statische stad, maar een stad die permanent in ontwikkeling is en zich altijd heeft aangepast aan de moderne tijd. Het is ook onvermijdelijk voor het voortbestaan van een stad dat aanpassingen aan nieuwe tijden worden geaccepteerd.
Dat betekent niet dat we over al die aanpassingen enthousiast hoeven te zijn. Niet iedere vooruitgang is een verbetering: iedereen zou de geparkeerde auto’s, kabelkastjes en afvalcontainers van deze tijd graag zien verdwijnen en liever een kade zien waarover je prettig kunt wandelen en fietsen. Dat is niet alleen mooier, maar biedt ook economische kansen; grachten die nu alleen woningen en advocatenkantoren tellen, kunnen dan echte winkelstraten worden vol bedrijvigheid. Zoals Barcelona en Londen wereldberoemde winkelstraten hebben als de Ramblas en Regent Street, zo zou Amsterdam een karakteristiek winkelgebied kunnen ontwikkelen langs de grachten.
Stad aan het IJ
AMFORA heeft gevolgen voor de verkeerscirculatie in de stad door toeritten vanaf de A10 en allerlei logistieke verbindingen onder de grond te brengen. Dat heeft indrukwekkende positieve gevolgen voor de stad als geheel. Amsterdam was ooit een stad aan het IJ. Sinds de bouw van de spoordijk en het Centraal Station ligt Amsterdam niet meer aan het IJ, maar alleen nog aan het water van het Oosterdok. Dat water is nu nauwelijks ervaarbaar vanwege de verkeersdrukte op de Prins Hendrikkade. Als de Prins Hendrikkade niet langer een drukke verkeersader is, wordt Amsterdam weer verbonden met het Oosterdok en dankzij de nieuwe ontwikkelingen op Oosterdokseiland zelfs met het IJ.
Verblijfsplekken in plaats van verkeer
Het netwerk van ondergrondse wegen en toeritten in AMFORA geeft Amsterdam een efficiënte verkeersstructuur: een aantal binnenringen met radialen naar de ring A10. Hierdoor ontstaat in de binnenstad ineens meer ruimte voor pleinen en openbaar groen op plekken die nu nog worden gedomineerd door autoverkeer. De bruggen over de grachten worden aangename verblijfsplekken boven het water, langs de grachten ontstaat de mogelijkheid van een prettige wandeling of fietsrit en wordt ruimte geschapen voor terrassen.
Gezondheid & Milieu
Door het verkeer ondergronds te laten rijden, blijven de bereikbaarheid en mobiliteit van Amsterdam gehandhaafd. De uitlaatgassen die in de ondergrondse stad vrijkomen, worden gefilterd en gereinigd. Hierdoor zal het leefmilieu in Amsterdam sterk verbeteren. De lucht in de stad wordt schoner, bomen en planten hoeven niet langer te wijken voor een betere doorstroming, bouwprojecten hoeven niet te worden stilgelegd. Het betonnen dak van AMFORA geeft de grachten een harde bodem waardoor ze eenvoudiger schoongemaakt kunnen worden en ongedierte en ziekten minder kans krijgen.
Connectie bovengronds – ondergronds
De connectie tussen onder en boven, de verbinding tussen AMFORA en de straat kan via bestaande panden, via paviljoens op de kade en kokers die door het water prikken. Via dit fijnmazige netwerk van toegangen is een reeks van functies bereikbaar die de levensstandaard in de stad verhogen. Functies die in de dichtbebouwde Amsterdamse binnenstad nu geen plek vinden, zoals sportvoorzieningen. Het terugbrengen van die functies stimuleert de sociale interactie tussen bewoners.
Beleving ondergronds
Een van de belangrijkste aspecten aan het bouwen van ondergrondse ruimten is beleving en sociale veiligheid. Wij mensen zijn gewend aan het leven boven de grond. Onder de grond missen we twee belangrijke eigenschappen van de bovengrondse omgeving: oriëntatie en licht. De oriëntatie is in dit plan eenvoudig: de straten van AMFORA volgen de bekende grachten en kanalen. De bestaande bruggen vormen daarbij een oriëntatiepunt, in combinatie met verlichting en projectie van bovengrondse beelden. In AMFORA is ook aan een andere belangrijke voorwaarde voor sfeer voldaan: variatie in verlichting. Daarnaast zijn de verschillende activiteiten tussen de parkeervelden zo gedoseerd en gepositioneerd, dat mensen nooit ver verwijderd zijn van andere mensen. Dit komt de sociale veiligheid ten goede.
Energie
Het energieconcept van AMFORA is CO2 neutraal dankzij toepassing van warmte-/ koudeopslag onder de grachten. Met behulp van een buizenstelsel, dat in de wapening van de diepwanden wordt opgenomen, kan de temperatuur in AMFORA op ca. 18 graden Celsius gehouden worden. AMFORA hoeft niet gekoeld te worden. Hierdoor zal een koudeoverschot optreden, dat in de zomer als stadskoeling kan worden aangeboden, ter vervanging van lokale airconditioning. De elektriciteit die hiermee wordt bespaard, kan als groene stroom gebruikt worden voor AMFORA. In de ondergrondse ruimten wordt energiearme LED-verlichting toegepast.
Transport
Al het verkeer rijdt vanaf de Ringweg A10 via diverse afritten de ondergrondse stad AMFORA binnen. Het verkeer blijft ondergronds rijden en kan via de grachten alle delen van Amsterdam bereiken. De Amstel dient als aanvoerweg. Door zijn breedte kan de Amstel opgesplitst worden in drie delen, waarvan het middelste gedeelte als aanvoerweg fungeert. De twee buitenste gedeelten kunnen gebruikt worden als parkeergelegenheid voor de woningen en kantoorcomplexen langs de Amstel. De ondergrondse infrastructuur beperkt zich niet alleen tot de grachtengordel, maar wordt uitgebreid naar Oud-West, Rivierenbuurt, Kattenburg, IJ, RAI, Artis, Scheepvaartmuseum, Universiteiten, Centraal Station en de woon- en kantoorcomplexen langs het IJ. Knooppunten kunnen gemaakt worden bij de grote waterpartijen ter hoogte van de Amstelkade.
Economische haalbaarheid
Een eenvoudige berekening laat zien dat AMFORA economisch haalbaar is. De beschikbare oppervlakte per laag is ongeveer 1 miljoen m2. In het bewuste gebied zijn ongeveer 100.000 auto’s aanwezig. Uitgaande van een oppervlak van 20 m2 per auto, zijn dan twee van de zes lagen binnen AMFORA benodigd voor de auto’s van bewoners. Een derde laag komt ter beschikking van bezoekers en forenzen. De overige drie lagen kunnen voor andere doeleinden worden gebruikt, waaronder verhuurbare of verkoopbare extra parkeerplaatsen. Uitgaande van zes lagen, komen de kosten voor een parkeerplaats op ca € 25.000,–. De baten uit de verhuur van de ondergrondse ruimte en van de vrijkomende bovengrondse ruimte kunnen eventueel op deze kosten in mindering woren gebracht. Vergelijken we deze bedragen met ‘bovengrondse prijzen’, dan is de conclusie dat dit voorstel economisch haalbaar is.
Technische haalbaarheid en bouwwijze
Uitgangspunt in de bouwmethode van AMFORA is het zoveel mogelijk beperken van de overlast voor omwonenden. Het ontwerp is gebaseerd op een zo groot mogelijke vrijheid van indeling, tegen zo laag mogelijke kosten. AMFORA wordt relatief eenvoudig en snel gebouwd met gebruikmaking van standaard (prefab) elementen. Met prefab balken worden kolomloze ruimten gecreëerd met een standaard overspanning van 30 meter. Aangepaste prefab elementen bieden uitkomst bij smallere en bredere grachten. Dankzij de bodemopbouw van Amsterdam is het mogelijk AMFORA volgens het ‘polderprincipe’ met diepwanden uit te voeren; heien is daardoor niet nodig. Na het verplaatsen van de woonboten, het opschonen van de gracht en het dempen met zand, zal de gracht tijdelijk dienen als werkweg voor de bouw. Zodra het werkterrein is ingericht worden de diepwanden gemaakt langs de wallenkant. Na voltooiing van de eerste twee lagen van AMFORA, kan het water terug in de gracht en vindt het bouwverkeer verder grotendeels ondergronds plaats.
Een boekje, plattegronden, doorsneden en impressies kunt u hier downloaden.
In samenwerking met Okra Landschapsarchitecten, Delfttech
Ontwerp:
2007 | 2009
Opdrachtgever:
Strukton
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
