Enige scepsis was er wel voordat het Eindhovense architectenbureau Werkstatt begon met realisatie van een woonhuis met muren van kalkhennep. “Dat materiaal is supersterk, dat leek ons niet het probleem. Het is een mix van kalk en de steel van hennepplanten, dat veel silicium bevat en daardoor een bijna steenachtige kwaliteit heeft”, zegt Raoul Vleugels (1985), met Niels Groeneveld (1985) oprichter van Werkstatt. Het grote dilemma was kostenbeheersing. “De vezelhennep wordt aangeleverd als een soort strobalen; de kalk zit in zakken. Deze worden in vaste hoeveelheden vermengd met weer een vaste hoeveelheid water in een horizontale betonmixer. Vervolgens wordt het mengsel met emmertjes naar de bekisting gedragen waar het vervolgens ook met de hand wordt ingeperst. Aan de buitenmuur moet het bovendien stevig worden aangestampt en bij de binnenmuur wat losser, zodat het materiaal optimaal kan ademen.” Kortom, een arbeidsintensief en dus duur bouwproces lag voor de hand.
Hennephuis
Maar dat viel uiteindelijk mee. In het Friese weilanden bij Oudega werd een jaar geleden het Hennephuis opgeleverd – binnen budget én deadline. “Volgens de aannemer ging het verwerken van kalkhennep net zo snel als metselwerk.” Waarbij wel moet worden aangetekend dat deze aannemer bereid was om zich aan te passen. “Zijn vakmensen hebben wel een dag of twee cursus gehad. Wij hebben daarvoor vakmensen uit Zuid-Europa naar Friesland gehaald.” Uiteindelijk waren de bouwkosten ongeveer 10 procent duurder dan bij gebruik van traditionele bouwmaterialen, schat Vleugels. “Voor een particuliere opdrachtgever is dat veelal niet onoverkomelijk. Maar in projectmatige bouwprojecten met scherpe winstmarges kan dat doorslaggevend zijn.”
Schimmel
Nog “een punt van aandacht” was de droogtijd van kalkhennep. Groeneveld; “Het is een enorme massa aan natte kalk, dus uitharden duurt wel even. In principe konden we pas na drie maanden beginnen met stucwerk binnen. Dankzij een goede bouwplanning heeft dat nauwelijks tot vertraging geleid, hooguit een maand.” Daarnaast is ook preventie van belang. “We hadden wel enkele kleinschalige bouwprojecten van kalkhennep bezocht en wisten dat er kans op schimmelvorming is als er bijvoorbeeld wordt gebouwd in de regen.”
Veroudering materiaal
Ook is nog niet uitgekristalliseerd hoe het materiaal veroudert. “Het is geen beton. Er is al een keer extreme hagel tegen de gevel gegaan en dat zie je. Het oppervlak gaat dan een beetje vezelen. Dat levert geen bouwtechnische problemen op maar niet iedereen houdt van zulke gebruikssporen. Wij wel overigens. En anders kan er altijd nog stuclaag overheen.”
Lees ook:
Kalkhennep is stikstof neutraal
Maar deze praktische obstakels – droogtijd, intensief arbeidsproces, gebruikssporen en hogere bouwkosten – wegen wat Werkstatt betreft niet op tegen de voordelen. “Kalkhennep is stikstof neutraal, volgens sommigen zelfs positief. Je kunt de muren verhakselen en uitstrooien en dan is het een goede landbouwverbeteraar door de kalkmineralen.” Feitelijk is het gebruikte vezelhennep een restmateriaal. “Hennepteelt is hoofdzakelijk voor de lange vezels voor textiel- en papierproductie. De stelen blijven over.” Hennep is ook geschikt als tussengewas om grond vruchtbaar te houden; het heeft geen pesticide en kunstmest nodig. “Een grootschalige toepassing in de bouw is dan ook positief voor de toekomst van onze landbouw. Wellicht dat er uiteindelijk zelfs uitsluitend gebouwd kan worden met grondstoffen van lokale boeren, zoals hout, hennep en cellulose van andere planten.”
Ademend materiaal
Op het directe leefklimaat van de bewoners heeft kalkhennep zelfs meteen een positief effect. “Het is een ademend materiaal”, aldus Vleugels. “De hedendaagse woonhuizen hebben een dichte, geïsoleerde schil, wat naar onze mening geen gezond leefklimaat creëert. Het Hennephuis heeft als het ware een Goretex jas en reguleert op een natuurlijke manier de luchtvochtigheid en binnentemperatuur.”
Belang van samenwerking
De voornaamste les die de twee jonge architecten meenemen van dit project is het belang van samenwerking. Naast een meedenkende aannemer was ook opdrachtgever avontuurlijk ingesteld, meent Groeneveld. “In dit geval een dynamisch echtpaar, allebei oud-Olympisch zeilers, dat een volledig duurzaam huis wilden bouwen. Zelfs over een fundering van beton, werd lang nagedacht. Hoewel wij geloven dat ook dat van kalkhennep kan, zou dat zo’n intensief traject worden qua tijd en energie, dat het de vraag of dat wel al die moeite waard is bij een eerste project met een nieuw materiaal. Het was voor de opdrachtgever al een taai bouwproces trouwens. Voordat ze ons vroegen had een andere architect al zijn tanden stuk gebeten op deze opdracht.”
Tot slot moet ook de architect durven te investeren. “Het aantal uren dat wij erin hebben gestopt kan eigenlijk niet uit”, legt Vleugels uit. “Maar wij zien dat als een manier om kostbare kennis en unieke ervaring te vergaren. Inmiddels beschikken wij over een compleet netwerk waarmee wij grootschalige projecten van kalkhennep kunnen realiseren, dat is veel waard.”
Kruislaaghout
De keuze voor de leverancier van kalkhennep was twee jaar geleden nog overzichtelijk, de Zwitserse producent Hemp Eco Systems. “Hun mix is superstrak en betrouwbaar, want zij hebben ruim twintig jaar ervaring. Vooral bij de renovatie van boerderijen en traditionele gebouwen is dat in Zwitserland een veelgebruikte techniek. Het lijkt ook wel wat op het traditionele vakwerk.” Maar de ontwikkelingen in kalkhennep gaan razendsnel. Bij een woonproject in Eindhoven, dat nu nog in de ontwerpfase is, werkt Werkstatt met geprefabriceerde en al gedroogde hennepblokken. “Deze kunnen worden gemetseld en met spouwankers aan een gesloten houtconstructie worden gehangen. Dat werkt tijd- en kostenbesparend. Daar werken we niet met een houtskelet maar met kruislaaghout. Kalkhennep wordt dan gebruikt als goedkope isolerende laag, die ook nog eens brandveilig is. Van binnen zie je dan prachtige houtbouw, terwijl het aan de buitenkant een hoogwaardige stuc-afwerking heeft.”
Inmiddels is er ook de Nederlandse producent Dun Agro die een prefab huis heeft ontwikkeld met panelen van kalkhennep. “Een interessante ontwikkeling waar wij ook zeker over nadenken. Zeker als er in de toekomst een CO2-belasting komt, wordt kalkhennep een duurzaam alternatief voor baksteen of beton. Wij hebben volwaardige architectuur gerealiseerd die aantoont dat kalkhennep betrouwbaar is.”
Projectgegevens
Locatie: Oudega
Projecttitel: Hennephuis
Architect: Werkstatt
Aannemer: Agricola Bouw
Voornaamste toeleveranciers: Hemp Eco Systems, Ekoplus Bouwstoffen, Daan Ooms, Eigenheym
Bruto vloeroppervlakte: 238 m2 (woning) 110 m2 (bijgebouw)
Netto vloeroppervlakte 200 m2 (woning) + 100 m2 (bijgebouw)
Bruto inhoud: 1230 m3 (woning) + 330 m3 (bijgebouw)
Oplevering: medio 2019
Tekst: Jeroen Junte
Fotografie: Martin Wengelaar
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
hennep,
Werkstatt,
woonhuis