Het leuke van deze school is de vrijheid in het ontwerp. Bij woningbouw is de ontwikkelaar dominant en heb je als architect vooral zeggenschap over de gevel. Maar hier heb ik het complete gebouw ontworpen, van de houten muurkasten en de detaillering van de trap en plafond tot het kleurpalet en zelfs de belettering aan de gevel”, zegt Ard Hoksbergen (Rotterdam, 1981). Op de voorgevel van Christelijke basisschool Veerkracht in Amsterdam Nieuw-West staat met strenge, bijna ouderwets modernistische letters de naam. “Het schoolbestuur wilde daar aanvankelijk zo’n groot wit paneel met daarop het logo en de schoolnaam hangen. Dat heb ik gelukkig kunnen voorkomen.”
Ontwerp verantwoorden
Al was het niet altijd makkelijk om ‘alle bijna driehonderd opdrachtgevers’ mee te krijgen. “Schoolbestuur, ouders en ook de kinderen zijn heel betrokken, bijna emotioneel. Denk maar aan dat tv-programma De Luizenmoeder. Tijdens de inspraak hebben ze nog wel eens de neiging om op de stoel van de ontwerper te gaan zitten. Het afwegen van die invloed vergt veel diplomatieke skills, zelfs voor iemand die er niet met een gestrekt been ingaat zoals ik. Maar het dwingt je ook om je ontwerp telkens weer te bevragen en te verantwoorden, dat maakt het resultaat alleen maar sterker.
Basisschool met hoge gevel en puntdaken
De Amsterdamse basisschool Veerkracht sluit met zijn hoge gevel en de puntdaken fraai aan op de westelijke tuinstad Slotermeer waarin het ligt. Het gebouw is traditioneel door het gebruik van baksteen maar oogt modern door de strakke lijnen. Hoewel het vooraanzicht van de school kaarsrecht oogt, staan de buitenmuren niet haaks op elkaar in rechte lijnen. “Ik heb aansluiting gezocht met stratenplan van Cornelis van Eesteren uit de jaren vijftig, dat weer is gebaseerd op de bestaande polderstructuur. Daarom staan de straten in deze wijk ook niet haaks op elkaar. Van bovenaf zie je dat het gebouw ietwat taps toeloopt op de straat van de entree, alsof het zich letterlijk opent.”
Matzwarte gevelplaat
In het midden van het gebouw staat een entreegebouw dat lager is en bovendien is bekleed met een matzwarte gevelplaat. “Ik wilde voorkomen dat de school zou ogen als een grote doos.” Tegelijkertijd moet een school een besloten en veilige uitstraling hebben. “Zeker vanaf de straat zie je relatief veel gesloten baksteenmuren. De ramen zitten vooral aan de zijkant.” Een opvallend detail is de hoge schoorsteen. “Het oude schoolgebouw op deze plek had ook een schoorsteen. De maximale bouwhoogte is acht meter, met uitzondering van schoorsteen, mits deze functioneel is. De installateur heeft gezorgd dat het de uitblaas van de warmtepomp is.” Maar feitelijk is de primaire functie van de schoorsteen het creëren van een herkenningspunt. “De school is nu een ankerpunt in de wijk, dat ouders en kinderen al van afstand kunnen zien.”
Maatvoering van het gebouw
Bepalend voor de maatvoering van het gebouw was de afmeting van de Engelse handvormbaksteen. “Deze steen is wat dikker, wat hem meer body geeft.” Hoksbergen had zichzelf – ‘als een intellectuele uitdaging in de ontwerpfase’ – de beperking opgelegd om uitsluitend hele stenen te gebruiken. “De stapeling van de stenen in de puntdaken was bepalend voor de hoek van de schuine dakrand.” Dat lijken kleine futiele details. Maar deze ontwerpkeuzes geven een Cruijffiaanse logica aan het gebouw die je misschien niet meteen ziet maar wel zou missen als het er niet was. Of zoals de architect het verwoordt: “Ik speelde basgitaar in bandjes en viel eigenlijk ook pas op als ik stopte met spelen.” Hoksbergen koos voor een steen met een lichtgele zandkleur, wat het gebouw een frisse uitstraling geeft. De combinatie met de zwarte kozijnen, dakranden en regenpijpen zorgt bovendien voor een strak grafisch lijnenspel, dat wordt aangezet met een
raster van ogenschijnlijk kleinere bakstenen naast de ramen en in de blinde zijgevel waarachter de gymzaal ligt. “Dat zijn in werkelijkheid hele stenen waarin twee voegen zijn gefreesd die zijn opgevuld met cement”.
Concept voor basisschool
Basisschool De Veerkracht is niet het eerste gerealiseerde project van Hoksbergen, die hiervoor onder meer werkte bij Studioninedots, een eigen bureau had en drie jaar geleden oprichter en partner was bij Workshop Architecten. “Maar het eerste concept voor de basisschool is al in 2014. Vleermuizen zorgden voor vertraging, ondertussen stegen ook de bouwkosten.” Deze school was een van de aanleidingen om toch weer een eigen bureau te starten. “Ik wil mij toeleggen op schoolarchitectuur. Wat ik leuk vind is de mix van zeer uiteenlopende gebruikers: ouders, leraren, kinderen en bij deze school ook een buitenschoolse opvang, omwonenden en sportclubs omdat de gymzaal en het speelplein door de buurt mogen worden gebruikt.”
Samenwerking met Studioninedots
In de ontwerpfase werkte Hoksbergen intensief samen met zijn oude werkgever Studioninedots. “Zij waren heel genereus en hebben hun portfolio en netwerk aan mij beschikbaar gesteld.” Een belangrijke les die Hoksbergen leerde is om ook andere partners en adviseurs al in een zo vroeg mogelijk stadium bij het ontwerp te betrekken. “Desnoods in een bouwteam. Dit was een traditioneel bouwtraject waarbij de architect de volledige zeggenschap heeft. Maar een volgende keer wil ik een installateur die al in de ontwerpfase meedenkt. De installatieadviseur had vooraf aangeven hoeveel ruimte de luchtbehandelingskanalen innemen.
Hekwerk
Maar bij aanleg bleken ze bijna twee keer zo veel ruimte in te nemen. Dat soort informatie wil je zo vroeg mogelijk weten, want daar wordt je ontwerp alleen maar beter van.” Hetzelfde geldt voor de landschapsarchitect, die input gaf maar niet formeel was betrokken als ontwerper. “Daar zou ik bij een volgend schoolproject wel voor pleiten om te voorkomen dat het schoolplein de sluitpost op de begroting wordt. Gelukkig bleef de schade hier beperkt tot goedkoop hekwerk.”
Eerst investeren
Gebouwen voor primair onderwijs hebben een beperkt bouwbudget van ongeveer 1800 euro per vierkante meter. Dat dwingt tot het maken van scherpe keuzes, leerde Hoksbergen. “De kosten gelijkmatig verdelen resulteert in een middelmatig gebouw. Beter is bijvoorbeeld te besparen op materiaalkosten in de klaslokalen, die beter toch rustig moeten zijn. Dat geld kan dan elders worden besteed om iets bijzonders te doen.” Een harde les tot slot was het bewaken van de uren. “Je kunt helemaal los gaan met zo’n vrije opdracht, tot aan het ontwerp van de plinten aan toe.” Door dit lange traject was het toch al geen winstgevend project voor Hoksbergen. “Om een voet tussen de deur te krijgen in scholenbouw moet je nu eenmaal eerst investeren.”
Projectgegevens
Locatie: Slotermeerlaan 160, Amsterdam
Programma: 8 klaslokalen, aula, gymzaal, voorschool, schoolplein
Architect: Studio Ard Hoksbergen i.s.m. Studioninedots
Adviseurs: Breed Integrated Design (constructie), Huygen
Installatieadviseurs (installaties), DPA (bouwfysica), Vaecon
(bouwkosten)
Aannemer: Blanksma Groep
Toeleveranciers: Rijswaard (gevelsteen), Eternit (gevelplaat),
Schueco (aluminium kozijnen), Forbo (stoffering)
Bruto vloeroppervlakte 1.780 m2
Oplevering: 30 oktober 2019
Tekst: Jeroen Junte
Fotografie: Milad Pallesh(school), Maarten Kools (portret)
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Workshop Architecten: wij zijn een ambachtelijk laboratorium- Atelier to the Bone: Ontwerpen, verbinden en delen
- Jonge Architecten Prijs 2016
- Nieuwe vertaling Barbershop
- Architectenbureau Werkstatt realiseert eerste hennephuis
- Bedrijfsverzamelgebouw van architect Janne van Berlo
- Woonhuis Wouter Corvers op maat ontworpen
